Innovatsiya va intergatsiya

D ID AK TIK A NIN G ASOSIY K ATEG O RIY ALA RI
O'qitish nazariyasi bilimlar. m aiu m o tlar va dalillarning katta 
zaxirasiga ega, ularning bir qismi tizim lashtirilgan, tartibga solingan. 
O'qitish jarayonining strukturaviy 
komponentlari -
maqsadli rag4bat- 
lantirish - motivlashtirish mazmuni, harakati. o'qitishning shakl 
va m etodlarining ajratilishi alohida ahamiyat kasb etadi. M ana 
shu kom ponentlarning ajratilgani o'qituvchi bilan o‘quvchilarning 
birgalikdagi faoliyati qonuniyatlarining tabiatini chuqurroq tushunish 
imkonini beradi. Pedagogik yechim larni tanlash nazariyasini ishiab
1 
Abdulla Avloniy.
Turkiy guliston yoxud axloq. Т., «O'qituvchi», 1992-y. 23-bet.
16

---

chiqishning metodologik asosi o’qitish jarayonining mavjud barcha 
qonuniyatlarini hisobga olish fikri bilan m untazam aloqada bo'ladi. 
Boshqacha aytganda, o'qitish jarayonining mavjud ham m a qonu­
niyatlarini. albatta, kompleks holda hisobga olish bilangina ta’lim 
masalalarini to 'g 'ri hal qilish mumkin. Pedagogik va psixologik shart- 
sharoitlarni aniqlash asosida o'qitishning optimalligi m ezonlarining 
asoslari tarkib toptirilgan va ularning eng ahamivatlilari quyidagilardan 
iboratdir:
- o'qitish optimal bolishi uchun har bir o‘quvchi o'zining haqiqiy 
o'qish imkoniyatlariga muvofiq darajada o'zlashtirishi, tarbivalanishi va 
kamol topishi shart;
- o'qitish optimal bolishi uchun o’quvchilar va o'qituvchilar dars- 
dagi va uydagi ishlar vaqtining o'zlari uchun gigiyenik jihatdan 
belgilangan normasiga ega b olish i kerak. Rejalashtirishni optimallash- 
tirishning asosiy y o lla ri o'qitishning vazifalarini ta iim berish, tar­
biyalash va kamol toptirish bilan birgalikda loyihalashga kompleks 
yondashish hamda o‘qitish vazifalarini u amalga oshadigan tizim ning 
xususiyatlarini hisobga olgan holda muayyanlashtirishdir. Ishni reja- 
lashtirishning quyidagi usullaridan foydalaniladi:
- o'qitish m azm unining qo'yilgan vazifalarini eng muvaffaqiyatli 
hal qilishni ta’minlaydigan optimal variantini tanlash;
- o'qitish jarayonida qo'vilgan vazifalarni belgilangan vaqt ichida 
muvaffaqiyatli hal qilishni ta’minlaydigan metod va vositalarni tanlash;
- m asalalarni muvaffaqiyatli hal qilishni, shu jum ladan, o'quvchi- 
larga tabaqali yondashishni ta’minlaydigan tashkiliy shakllarini 
tanlash. Hozirgi paytda ta iim n in g muhim jihatlari, masalan, taiim n in g
m azm unini ishlab chiqish va tanlash, muammoli - o'qitish, o'quvchi­
larning o’qishini faollashtirish, o’qitish metod lari va ularning tarkibiy 
qismlari; o'quvchilar o'quv-bilim faoliyatining metodlari;
- o'quv m aterialini tashkil qilish, strukturalashtirish va hokazolar 
jadal olganilm oqda. Ta’lim m azm unining ishlab chiqilgan nazariyasida 
quyidagi muhim qoidalar talqin qilingan:
- ta’lim m azm unida jam iyatning m a’naviy va moddiy elementlari, 
shu jum ladan, tabiat, jam iyat va inson haqidagi bilimlar, ijodiy faoliyat 
tajribasi, insonning munosabatlari, boshqarish faoliyati. xulqi va hayoti 
ifodalanishi lozim; 
~ 
v