Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

Follikul 
- 
qalqonsimon bezning 
struktur va funktcional birligidir.
Follikullar atrofida nerv va qon tomirlarga boy bo’lgan biriktiruvchi to’qima joylashadi. 
Follikulning devori bir qa-vat epiteliy hujayralaridan va uning bo’shlig’ida joylashgan kolloid 
moddasidan iborat (174-rasm). Follikullarning shakli turlicha bo’lib, diametri 30 mkm dan 300 
mkm gacha etadi. Folli-kullar devoridagi epitelial hujayralar normal fiziologik ho-latda 
kubsimon bo’lib, 
follikulyar epiteliy 
yoki 
tireotcitlar 
deyiladi. Tireotcitlarning tuzilishi, shakli va 
balandligi bez fuyktcional holatiga bog’liq. 
Bez giperfunktcional holatda bo’lsa, follikullar bo’shlig’i kichik, kolloid suyuq va pufaksimon, 
tireotcitlar tcilindrsimon shaklga ega bo’ladi. Giperfunktcional holatda esa follikullar bo’shlig’i 
katta, kolloid zich, tireotcitlar yassi shaklda ko’rinadi. SHunday qilib, bezning gistologik 
tuzilishiga qarab uning funk-tcional holatini aniqlash mumkin. 
Normal holatda follikul devorini ayrim joylarida kubsi-mon hujayralar bilan birga tcilindrsimon 
hujayralarni grup-palari uchraydi, bular bo’shliqqa bo’rtib chiqib turgani uchun San-derson 
yostiqchalari deb ham ataladi. Elektron mikroskop yordamida o’rganilganda, tireotcitlarning 
apikal yuzasida mikro-vorsinkalar borligi aniqlangan. Follikulyar hujayralarda yi-rik yadro, 
yaxshi rivojlangan endoplazmatik to’r, plastinkasimon kompleks, mitoxondriyalar va apikal 
qismida ko’p miqdorda sek-retor granulalar mavjud bo’lib, hujayra ichida kolloid tomchi-lari 
tez-tez uchrab turadi. Qalqonsimon bez parenximasida ti-reotcitlardan tashqari follikulalar 
devorida 
parafollikulyar 
hujayralar, follikullar oralig’ida esa to’plam-to’plam bo’lib yoki yakka-
yakka holda 
interfollikulyar 
hujayralar joylashadi. Pa-rafollikulyar hujayralar ikki tipga 

---

294 
bo’linadi. Birinchi xil hujayralar elektron mikroskopda tuzilishi jihatidan tireo-tcitlarga 
o’xshashdir. Bu hujayralar o’sib, takomillashish natija-sida yangi follikullarni hosil qiladi. 
Parafollikulyar hujayralarning ikkinchi turi yumaloq shakl-dagi hujayralar bo’lib, ular K-
hujayralar (S-hujayralar) deb nomlanadi. Bu hujayralarning funktciyasi yaqinda aniqlangan 
bo’lib, ularning tcitoplazmasida sekretor granulalar topilgan {175-rasm). Bu hujayralar 
tireokal’tcitonin gormoninn 
ishlab chiqaradi. Tireokal’tcitonin kal’tciy almashinish jarayonlarida 
ishtirok etib, qonda kal’tciy miqdorini kamaytiradi va qalqon-simon bez oldi bez gormonining 
antagonisti hisoblanadi. 
Qalqonsimon bez funktciyasi gipofizning tireotrop gormoni vositasida boshqarib turiladi. 
Gipofizda tireotrop gormonning kup miqdorda ishlanishi qalqonsimon bezi faoliyatini kuchayti-
radi. Tireotrop gormonining kam ishlab chiqarilishi ega bez funk-tciyasining susayishiga olib 
keladi. 
Qalqonsimon bez hujayralarining sekretor tcikli. Qalqon- 
simon bez gormonlari - tiroksin va triyodtironin o’z tarkibida yod tutadi. SHu sababli bu 
gormonlarning sintez qilinishi uchun ko’p miqdorda yod zarur. Qalqonsimon bez hujayralari 
qondagi yodni o’zida yig’ib qolish xususiyatiga ega. Qalqonsimon bezdagi yod butun 
organizmdagi yodning 36% ini tashkil qiladi. Qal-qonsimon bez hujayrasining sekretor tcikli 
murakkab jarayon . bo’lib, u gormonlarni hosil qnlish va to’plash hamda ularni bez-dan qonga 
chiqarishdan iborat ikki bosqichni o’z ichiga oladi. 
Birinchi bosqichda tarkibidagi yod tutuvchi murakkab modda - tireoglobulin hosil qilnnadi. Bu 
modda hujayradan follikula bo’shlig’iga chiqariladi va kolloid sifatida yig’iladi. Bu bosqichda 
boshqa bez hujayralaridagi sekretor tcikl kabi bir necha fazani ko’rish mumkin. 
Birinchi bosqich o’z navbatida bir necha fazani o’z ichiga oladi.