Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

l l 
/> 
urab turadi va 
yutqin limfoepitelial halqasi (Pirogov hal-qasi) 
deb ataladi. Limfoid 
tuzilmalarning eng yirik to’plam-lari 
murtaklar 
deb nomlanadi. Halqa 7 ta murtaklardan: juft 
tanglay, Evstaxiy nayi xamda bittadan yutqin, til va hiqildoq murtaklaridan iborat. 
T a n g l a y murtaklari pusht rivojlanishining 9-hafta-sida yutqinning later; l devorlari ko’p 
qatorli hilpillovchi epiteliysining mezenximaga botib kirib chuqurchalar hosil qi-lishi bilan 
taraqqiy eta boshlaydi. Uning ostida ko’pgina qon tomirlari va zich joylashgan mezenxima 

---

312 
hujayralari yotadi. 11 -12-haftalarda tonzillyar sinus shakllanadi, uning epiteliy-si ko’p qavatli 
yassi bo’lib qoladi. Mezenximadan esa retikulyar to’qima takomillashad,i: bo’ychan 
endoteliotcitli postkapillyar venulalar paydo bo’ladi, a’zoga limfotcitlar kira boshlaydi va 14-
haftada limfotcitlar orasida asosan T-limfotcitlar (21%) va oz miqdorda V-limfotcitlar (1%) 
bo’ladi. 18-17-haftalarda biriichi limfoid follikullar paydo bo’la boshlaydi. 19-haftaga kelib T-
limfotcitlar soni 60% gacha, V-limfotcitlarniki esa 3% gacha ortadi. Epiteliyning o’sishi epitelial 
tasmalarda mu-guzlanayotgan hujayralardan iborat tiqinlar hosil bo’lishi bi-lan boradi. 
Tanglay murtaklari yutqinning yon chetlarida, yumshoq tanglay yoylarining orasida joylashgan 
juft tuzilma. Murtak ko’p qa-vatli yassi, muguzlanmaydigan epiteliy bilan qoplangan. Bu epi-
teliyiing o’ziga xosligi shundan iboratki, bu erda limfotcitlar o’ta ko’p bo’lib, ular orasida 
donador leykotcitlar ham uchraydi. Epiteliy ostida shilliq pardaning xususiy plastinkasi va shil-
liq osti qatlami joylashadi (189-rasm). 
Murtakning yuzasi notekis bo’lib, shilliq pardaning bir qancha burmalari orasida 10 - 20 ta 
chuqurchalar - kriptalar (cryptae ton-sillarae) hosil qiladi. Bu kriptalar tarmoqlanib, ikkilamchi 
kiip-talarni hosil qiladi. Murtak shilliq pardasining xususiy plastin-kasi siyrak tolali 
shakllanmagan biriktiruvchi to’qimadan iborat. Bu plastinkada ko’pgina limfatik follikullar 
(folliculi lymphatici) joylashadi. Follikullarda ko’plab limfotcitlar hosil bo’ladi. Bu limfotcitlar 
siljib, shilliq parda xususiy plastinkasi va epite-liysini qoplaydi. SHu limfotcitlar tufayli murtak 
himoya vazifa-sini bajaradi. Murtak epigeliy qoplamasida, yuqorida aytib o’tilga-nidek, xususiy 
plastinka qon tomirlaridan sizib chiqib kelgan dona-dor leykotcitlar ham bo’ladi. 
Murtak shilliq pardasining mushak plastinkasi rivojlanma-gan. Murtakning shilliq osti pardasi 
ham siyrak tolali shakl-lanmagan biriktiruvchi to’qimadai iborat bo’lib, u a’zoning kap-sulasini 
hosil qiladi. SHu tuzilmalar ko’plab qon va limfa tomirlariga hamda murtakni ta’minlovchi 
nervlarga ega. 
YU t q i n m u r t a g i homilaning 4 oyligidan boshlab ichak-ning bosh tomonida rivojlanadi. Bu 
protcessda mezenxima ham ishtirok etadi. Murtakning yuzasi embrional davrda ko’p qatorli 
kiprikli epiteliy bilan qoplangan. SHuni qayd qilish kerakki, 
189-rasm. A - Tanglay murtagi (sxema) (YU. I. Afanas’evdan). B - Tanglay murta-
; 
gi. 
Gematoksilin-eezin bilan bo’yalgan. Ob. 10. ok. 10. 
1 - ko’p qavatli yassi muguzlanmaydigan epiteliy; 2 - xususiy biriktiruvchi to’qimali qat- 
dam; 3 - limfatik follikula; 4 - kripta; 5 - limfotcitlar; 6 - qon tomirlar: 7 - bez- 

---

313 
lar; 8 - siyrak tolali biriktiruvchi to’qima; 9 - kundalang-tarril mushak. 
katta yoshdagi organizmda ham embrional holatdagi epiteliy ba’zan uchrab turadn. Siyrak tolali 
shakllanmagan biriktiruvchi to’qima xususiy qavatni hosil qiladi va tuzilishi tanglay mur-tagiga 
o’xshaydi. U erda ham limfoid follikullar to’plami bo’la-di. Ba’zi kasalliklarda yutqin murtagi 
kattalashib ketadi va burunning ichki yo’llarini berkitib qo’yadi, natijada, nafas olish 
qiyinlashadi. Bunday o’sib ketgan murtak