|
adenogipofiz
va
neyrogipofiz
farklanadi. Adeno-gipofizda esa oldingi bo’lak (lobus anterior), oraliq qism (pars
intermedia) va tuberal qismlar (pars tuberalis) farqlanadi.
Gipofiz oldingi bo’lagi bez hujayralarining qalin tasma-
1dan iborat bo’lib, siyrak birnktiruvchn to’qima va sinusoid
:llyarlar orqali ajralib turadi (164-rasm). Gematoksilin-
bo’yab ko’rilganda 2 gruppa hujayralar yaqqol ajra-
403
.lib turadi. Tasma o’rtalarida joylashgan och hujayralar x r o-mofoblar bo’lsa, qon tomirlarga
yaqin joylashgan va to’q bo’yalgan hujayralar xromofil hujayralardir. Xromofil hu-jayralar o’z
navbatida ikkiga bo’linadi: 1) eozin va boshqa nor-,don bo’yoqlarni yaxshi qabul qiluvchi, zich
donadorlikka ega bo’lgan
atcidofil
(eozinofil) yoki
oksifil
hujayralar; 2) asosiy bo’yoq-larga
moyil bo’lgan
bazofil
hujayralar. Bazofil hujayralar 30-35% ni, atcidofillar 4-10% ni tashkil etsa,
xromofob (bosh) hujayralar 60% ni tashkil etadi.
Bioximiyaviy va fiziologik tadqiqotlar natijasi sut emi-zuvchilar gipofizining oldingi bo’lagida 6
xil gormon ishlab chiqarilishini ko’rsatadi. Bu gormonlar spetcifik faoliyatga ega. SHu
gormonlardan
o’sish gormoni
(STG,
somatotropin)
,
adreno-kortikotrop gormon
(AK.TG) va
prolaktin
(laktotropin, lakto-trop gormon - LTG) oddiy oqsil bo’lsa,
follikulni stimullovchi
gormon
(FSG),
lyuteinlovchi gormon
(LG, lyuteotropin)
vatireo-trop gormon
(TTG, tirotropin)
glyukoproteiddir. YUqorida aytib o’tilgan gormonlarni hosil qiluvchi hujayralarni farqlab olish
hujayraning kattaligi, shakli, ularning qon tomirlarga muno-sabati, hujayralar sekretor
donachalarining kattaligi, shakli va tcitoplazmada joylashishi hamda donador endoplazmatik
to’r, Gol’ji kompleksi, mitoxokdriyalar kabi hujayra ichki organel-lalarining nozik tuzilishini
sinchiklab o’rganish oqibatida amalga oshiriladi. Ko’pgina hayvonlarda gipofizning oldingi
bo’lagi o’zida 7 xil hujayra tutadi. Bu hujayralar s a m o t o-tropotcitlar, laktotropotcit, ya’ni
mammatropotcit (prolaktin hujayralari), adrenokortikotrop (AKTG) z^ujayralari va 2 tipdagi
gonadotrop hujayralar: follikulni stimullovchi, lyuteinlovchi, hujayralar va tirotro-potcitlar
(TTG) hamda agranulyar hujayra (xromofob) lardan iborat.
Atcibofil endokrinotcitlarga
ikki turdagi hujayralar; so-matotropotcitlar va laktotropotcitlar
kiradi.
Somatotropotcitlar ko’pincha yumaloq yoki ovalsimon bo’lib, odatda, qon kapillyarlariga yaqin
joylashadi. Hujayra yadrosi yumaloq shaklda va u somatotropotcit markazida joyla-shib
ekstcentrik yotgan yadrochaga ega. Sekretor donachalari yumaloq va ko’p bo’lib, butun
tcitoplazma bo’ylab tarqoq joylashadi (165-rasm). Bu donachalar 300-350 nm bo’lib, ular o’ta
elektron zichdir. Hujayra yadrosi va sekretor donachalar orasida yotgan donador endoplazmatik
to’r bir-biriga parallel’ bo’lib, unchalik rivojlanmagan. Gol’ji kompleksi kam rivojlanib, uning
atro-fida shakllanayotgan sekretor donachalari yotadi. Bu hujayralar-ning qon tomirlarga yaqin
joylashishi, urg’ochi va erkaklarda bir xil ko’pgina sekretor donalar tutishi, ularning o’ziga xos
tomo ni hisoblanadi. Bu hujayralarning adrenokortikotropotcitlarga o’ta yaqin joylanishining
funktcional tomoni hozirgi kunga qa-dar mavhum qolyapti. Bu hujayralar o’sish gormoni -
285
somatotrop gormon ishlaydi.
165-rasm. Gipofiz ssmatotrop hujayrasipipg elektroch mikrsfotsgrafiyasi
Xb.OOE.
1 - YADR°; 2 -yadrocha; 3 - sekretor donachalar; 4 - donador endopl1ematik to’r; 5 -
MI
.
toxondrinlar.
166- rasm. Gipsfiz laktotrop hujayrasining elektron mikrofotografiyasi.
Xb.OOO.
|__ yadro; 2__sekretor dsnachalar; 3 - plastinkagimon kompleks; 4 - donador endoplazm»
tik to’r; 5 - lyuteinlovchi xujayra; 6 - FSG - xuj»yra.
Laktotrop hujayralar gipofizning oraliq qismi yaqinida o’ta ko’p bo’lib, oldingi bo’lakning bu
joyiga jinsiy zona,ya’ni jinsiy faoliyat bilan bog’liqbezhujayralariningto’p-lamidan iborat zona
deb qaraladi. Laktotropotcitlar urg’ochi-.larda o’ta ko’p bo’lib, erkaklarda bu hujayralarni topish
ancha-gina qiyin. Bu hujayra kosasimon, ba’zan uzunchoq bo’lib, qon kapillyarlariga yaqin
joylashadi. Laktotropotcitlarga xos narsa shuki, ular ko’pincha boshqa gonadotrop hujayralari
bilan o’ra-ladi (166-rasm). Hujayra sekretor donachalari yirik (600- 700 nm), shakli polimorf -
yumaloq, cho’zinchoq bo’ladi. Hujayra ichki organellalari lakotropotcitlarda o’ta yaxshi
rivojlangan. Hujayraning tuzilishida bu aniq belgilar oldingi bo’lak hu-jayralari orasidan
laktotropotcitlarni ajratib ko’rish uchun qiyinchilik tug’dirmaydi. Bu xujayralar
homiladorlikning va -sut emizish davrida o’ta ko’p uchraydi. Bu hujayralar laktotrop gormon
yoki prolaktin hosil qilnb, prolaktin sut bezlarida sut hosil qilishni kuchaytiradi. Bu gormon
ta’sirida tuxumdonda •sariq tana uzoqroq saqlanadi.
Adrenokortikotrop hujayralar gipofiz oldingi «bo’lagining yuqorida aytilgan jinsiy zonasida o’ta
kam bo’lib, odatda, bo’lakning oldingi chekkalarida ko’p uchraydi. Bu hujay-
286
167- asm. Gipofiz adrenokortikotrop (AKTG) hujayrasining elektron mikro-
fotsgrafnyasi. x8.000.
1 - yadro; 2 - hujayra o’simtasi; 3 - sekretor donachlar. 4 -mitoxondriyalar; 5 - so-
matotropotcig.
168- rasm. Gipsfiz fellikul stimullovchi gonadotr:p (FSG) hujayrasining
elektron mikrsfstogr?,fiyaei. xb.OSO. 1 - yadro; 2 - sekretor donachalar; 3 - mitoxondrnya.
ralar noto’g’ri, yulduzsimon shaklga ega bo’lib, ularning ayrim; o’simtalari qon
kapillyarlarigacha etib boradi. Adrenokortikot-ropotcit somatotrop hujayralari bilan yaqin
aloqada bo’ladi.. Bu hujayralar tcitoplazmasining o’rta elektron och ko’rinishi: unga oddiy
yorug’lik mikroskopi ostida yaxshi bo’yalmaydigan (xro-mofob), ya’ni bosh hujayra sifatida
qarashni taqozo etadi. Hujayra sekretor donalari ko’pincha hujayra o’simtalarida joy-lashgan
bo’lib, ular mayda va yumaloq shaklga ega (167-rasm). Sekretor donachalar somatotropotcitlar
donalariga ko’ra ochrok bo’lsa-da, anchagina elektron zich va areola bilan o’ralgan. Andre-
nokortikotropotcitlarning o’ziga xos tomonlaridan biri yana. shundan iboratki, ularning sekretor
donachalari hujayra plaz-molemmasi bo’ylab bir qator joylashadi. Bu hujayra organel-lari
unchalik rivojlanmagan bo’ladi.
Bu hujayralar buyrak usti bezining po’stloq qismiga ta’sir< qiluvchi adrenokortikotrop gormon
287
(AKTG) yoki kortikotropin ishlaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
