Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н



Download 14,09 Mb.
Pdf ko'rish
bet181/242
Sana10.01.2023
Hajmi14,09 Mb.
#898650
1   ...   177   178   179   180   181   182   183   184   ...   242
Bog'liq
4f230d5d-c020-43aa-93a1-a38ff9c5d413

 


278 
XVII BOB 
 ENDOQRIN SESTEMA (SISTEMA ENDOCRINUM) 
 
Endokrin sistema ichki sekretciya bezlaridan, ya’ni endok-rin organlardan tashkil topgan bo’lib, 
ular o’z mahsuloti-ni qonga yoki limfaga (ichki muhitga) chiqaradi. Bu bezlarda tashqi 
sekretciya bezlaridan farqli ravishda chiqaruv naylari bo’lmaydi. Endokrin sistemaga bezlardan 
tashqari turli a’zo-lardagi yakka (alohida-alohida) joylashgan hujayralar ham kiradi. Endokrin 
sistemaning bezlari va hujayralarida 
gor-monlar 
(yunon. hormon - qo’zg’atmoq, ta’sir qilmoq) 
deb yuriti-luvchi biologik aktiv moddalar hosil bo’ladi. 
Turli a’zolarning ishi faqat nerv sistemasi orqali boshqa-rilmay, balki gumoral yo’l bilan ham 
bajariladi. Hamma hu-jayralarga nerv tolalari etib bormaydi va natijada turli hujayralarning 
hayot jarayoni hujayralar atrofida joylash-gan suyuqliklar (hujayra oraliq modda) va qon bilan 
keluvch» biologik aktiv moddalar orqali bajariladi. To’qimalar va a’zo-lar ishini qon va limfa 
orqali boshqarilishini 
gumoral siste-ma 
deb yuritiladi. Biologik aktiv moddalar ichida ichki 
sekre-tciya bezlarida sintezlanuvchi gormonlar alohida o’rin tutadi. Nerv sistemasi va 
gormonlarning ta’siri o’z-o’zicha bo’lmay, bal-ki bir-birini to’ldiruvchi, organlar ishining 
regulyatciyasini ta’-minlovchi ta’sirlardir. Endokrin bezlarning ishi nerv sistema-si tomonidan 
boshqariladi. Nerv sistemasi turli ta’sirlarni ikki yo’l bilan: to’g’ridan-to’g’ri nerv impul’slari 
orqali yoki 
endokrin bezlar orqali bajaradi. Nerv ta’sirining endokrin sistemaga o’tishini ta’minlovchi ilk 
bosqich - gipotalamusdir. Gipotalamus nerv impul’slar ta’sirida endokrin sistemaga ta’sir etuvchi 
biologik aktav moddalar hosil qiladi. Nerv si-stema orqali ta’sir tez va qisqa vaqt bo’lsa, 
endokrin sistema orqali organlarning ishi boshqarilganda ta’sir nisbatan sekin boshlanib uzoqroq 
davom etadi. 
Endokrin bezlarga gipotalamusning neyrosekretor yadrolari, gipofiz, epifiz, qalqonsimon bez, 
qalqonsimon bez oldi bezi, buyrak usti bezi, me’da osti bezining endokrin qismi, jinsiy bezlar 
^(tuxumdon va urug’don) kiradi. Bulardan tashqari yo’l-dosh, buyrak, hazm sistemasi endokrin 
funktciyaga ega. YAkka (alo-hida) joylashgan endokrin hujayralar buyrak va hazm sistema-sidan 
tashqari nafas sistemasida va boshqa a’zolarda ham uchraydi. 
Endokrin bezlar sofendokrin bezlarva aralash bezlarga bo’linadi. Sof endokrin bezlar faqat 
endokrin funktciyani bajaradi. Ularga gipofiz, epifiz, qalqonsimon bez, qalqonsimon bez oldi 
bezi va buyrak usti bezlari kiradi. Ara-lash bezlar endokrin ishlab chiqarish bilan bir qatorda 
boshqa funktciyalarni ham bajaradi. 
Me’da osti bezi gormon ishlab chiqarish bilan bir qatorda •fermentlar (tashqi sekretciya bezi 
qismi) hosil qilsa, urug’don va tuxumdonda gormonlar bilan birga jinsiy hujayralar etila-di va 
hokazo. 
Endokrin sistema hujayralarida hosil bo’lgan gormonlar oq-sil yoki steroid tabiatga ega. Asosiy 
ko’pchilik gormonlar oqsil (peptidlar, glikopeptidlar) yoki aminokislotalar hosilasidir, Jinsiy 
gormonlar va buyrak usti bezining gormonlari 
(
ste-roid moddadir. Ba’zi gormonlar bir necha 
endokrin organlarda ishlanishi yoki bir endokrin hujayra bir necha xil gormonlar ishlab 
chiqarishi mumkin (alohida joylashgan endokrin hujay-ralar). Endokrin bezlarning yana bir 
xarakterli joyi shundaki, ular qon tomirlarga juda ham boy. Hujayralarda ishlangan gormonlar 
qon orqali organizmning turli qismlariga etib bo-radi. Ular faqat ishlab chiqarilgan gormonga 
nisbatan retcep-tori bo’lgan a’zolargagina ta’sir qiladi. Binobarin, har bir gormonning o’z 
spetcifik retceptori bo’ladi. Retceptori bo’lgan hujayralar 

Download 14,09 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   177   178   179   180   181   182   183   184   ...   242




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish