Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

ggchplo 
almeshinuvini ko’'rsatadi (E. F. Kotov- 
skiydan). 
Al’veola devori respirator -I tip al’veolyar respirator hujayralari (I tip al’veolotcitlar) va o’pka 
epiteliysining II tip al’veolyar epiteliy hujayralari (II tip al’veolotcitlar) va kam uchraydigan 
neyroepiteliy hujayralari bilan qoplan-gan. 
Upka al’veolasini qoplovchi I tip hujayralarning 
yadrosi joylashgan o’rni qalin bo’lib, 
chekkalari yupqalashib ketgan bo’-ladi (161-rasm) va bu hujayralar al’veola yuzasini ingichka 
parda kabi qoplaydi. Bu hujayralar yuzasida anchagina tcito-plazmatik vorsinkalar mavjud 
bo’lib, bu tuzilmalar shu respi-rator epiteliyning havo bilan to’qnashgan yuzasini oshirib be-radi. 
I tip al’veolyar epiteliyning bazal qismi tekis bo’lib, bazal membranada yotadi. SHu bazal 
membrana va hujayra asosi oralig’ida ingichka, elektron och zona mavjud. Bu zona ayrim 
hollarda hujayraning erkin siljishini ta’minlaydi. Hujayra Gol’ji kompleksi uncha rivojlanmagan 
va mayda pufakchalar-dan iborat. Mitoxondriyalar mayda va ularning tuzilishi odat-dagi 
ko’rinishga ega bo’lib, hujayraning qalinlashgan qismi - yadro atrofida joylashadi. 
Endoplazmatik to’r bu hujayralarda unchalik rivojlanmagan va, asosan, ayrim membranalardan 
ibo-rat. Hujayraning iitoplazmasi bo’ylab ayrim erkin ribosoma-lar va pinotcitoz pufakchalar 
joylashadi. Upka yuza epiteliysi hujayralarining yadrosi ovalsimon yoki yumaloq shaklda bo’lib, 
kattaligi 4-6 mkm, ular yaqqol ko’rinadigan yadro pardasi bi-lan o’ralgan. YAdroda doimo 1-2 ta 

---

275 
yadrochalarni ko’rish mumkin. 
N tip al’veolyar epiteliy hujayralari 
keng asoslari bilan bazal membranada yotuvchi. kattaligi 8-
12 mkm keladigan, oval-simon yoki ko’p burchakli hujayralardir. Ular o’pka respirator 
bo’limining yuqori differentciallashgan hujayralaridir. Elekt-ron mikroskop orqali qaralganda u I 
tip al’veola hujayrala- 
161-rasm, Respirlter bo’lim. Al’ze>l1nl1g elekgren mikre’otogra’iyasi. 
X 10.000. 
I-al’veela bo’shlig’i; 2 - kapillyar; 3 - al’ze:)Laning respirator hujayrasi; 4 - aL’> neolaning 
sekretor hujayra.-i; 5 - jp-irpj i,ir, 6 - «havo-qen» to’sig’i (bar’eri). 
ridan farqlanib, hujayra mitoxondriyalari yaxshi rivojlangan, Gol’ji kompleksi va endoplazmatik 
to’r hamda o’ta ko’p osmiofil kiritmalar va boshqa tuzilmalar ko’rinadi. Hujayraning al’-veola 
bo’shlig’iga qaragan plazmatik membrana yuzasida ayrim-ayrim mikrovorsinkalar hosil bo’ladi. 
Hujayraning yonbosh yuzasida uning yo’nalishi nisbatan tekis, bazal qismi esa juda ko’p o’siqlar 
va bo’rtmalar orqali bazal membrana bilan bog’la-nadi. 
Gol’ji kompleksi II tip al’veola epiteliysi hujayralari-da, odatda, yaxshi rivojlangan va bir necha 
parallsl’ joylash-gan membranalardan, yirik vakuola va mayda pufakchalardan tashkil topgan. 
Uning eng ko’p uchraydigan tuzilmasi vakuola va pufakchalardir. Gol’ji kompleksi 
hujayralarning yuqori qis-mida, yadroning atrofida joylashadi. Mitoxondriyalar al’veo-lyar 
epiteliy hujayralarida juda ko’p. Ularning kattaligi 0,4-0,5 mkm ga etadi. 
Donador endoplazmatik to’r II tip al’veola epiteliysi hu-jayralarida, odatda, yaxshi rivojlangan 
juda ko’p vakuolalar va kanalchalardan iborat. Ularning sirtida ko’plab ribosomalar joylashadi. 

---

276 
Donador to’r ko’pincha yadro ustki sohasida joyla-shadi. Hujayra tcitoplazmasida ko’p miqdorda 
erkin ribosoma-lar mavjud. Silliq retekulum tanachalar yoki pufakchalar sistemasidan iborat 
bo’lib, ko’pincha yadro osti sohasida joylasha-di. Bu organellalardan tashqari, al’veolyar epiteliy 
hujayra-larida, maxsus plastinkasimon osmiofil kiritmalar bo’ladi. Bu tuzilmalar bir qavatli 
membrana bilan o’ralgan burma yoki to’plangan holda joylashgan ipchalardan tashkil topgan. 
Hujay-ra tcitoplazmasida, shuningdek, ko’plab yog’ donachalari ko’rinadi. Bu al’veola epiteliysi 
hujayralarida, odatda, yadro yumaloq shaklga ega. Bu II tip al’veola hujayrasi surfaktant nomini 
olgan lipoproteid moddasini ishlab chiqaradi. Bu modda nafas chi-qarganda al’veolalar 
devorining yopishib qolmasligini hamda al’veolotcitlardan havo o’tishida qulay sharoit 
yaratilishini ta’min etadi. 
Upka yuza epiteliysi hujayralari va al’veolyar epiteliy hu-jayralari yupqa bazal membranada 
joylashgan. Al’veolalarni o’ragan qon kapillyarlari endoteliysining bazal membranasi ham xuddi 
shunday tuzilishga ega. SHu ikki bazal membrana o’r-tasida biriktiruvchi to’qima pardasi 
joylashadi. Bu parda re-tikulin, kollagen va o’ziga xos, deyarli elastik tolalardan hamda 
gomogen moddadan tashkil topgan. Mana shu juda yaqin yotgan ikki bazal membrana va I tip 
al’veolyar hujayralar bi-lan kapillyarlar endoteliy hujayralarining yadrosiz yupqa qismlari qon-
havo to’sig’ini (aero-gematik bar’er) hosil qi-ladi. 
Respirator va endoteliy hujayralarining havo-qon to’sig’ini hosil qilgan yuzalarining ATF ga 
mo’lligi hamda bu hujayra-larda mavjud bo’lgan ko’pgina pinotcitoz pufakchalar havo-qon 
bar’erining havo transportida katta ahamiyatga ega ekanligini ko’rsatadi. 
Al’veola devorida yuqorida ko’rsatilgan II tip hujayralar-dan tashqari III tip (neyroepitelial) 
al’veolotcitlar ham ta-fovut etiladi. Bu hujayralarning apikal qismida ko’pgina kalta 
mikrovorsinkalar mavjud. III tip hujayralar anchagina kam bo’lib, al’veola pufakchalari, 
al’veolali yo’llar va respi-rator bronxiolalar devorlarida ahyon-ahyonda uchrab turadi. 
Neyroepitelial hujayralar turli nerv oxirlariga ega. Bu hujayralarni