Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

ishlliq parda, fibroz-tog’ay parda 
va 
adventitciya pardasi 
(155-rasm). 
SHilliq parda (Tunica mucosa) tovush bog’lamlaridan boshqa joylarda ko’p qatorli kiprikli 
epiteliy bilan qoplan-gan. Tovush bog’lamlari sohasida esa epiteliy ko’p qavatli yassi. SHilliq 
parda burmalari hiqildoqni o’rta qismida haqiqiy va soxta tovush bog’lamlarini hosil qiladi. 
SHilliq pardaning xususiy qavati siyrak tolali shakllanmagan biriktiruvchi to’-qimadan iborat 

---

268 
bo’lib u ko’p elastik tolalar tutadi. Tovush bog’lamlari ichida ko’ndalang targ’il mushak 
tutamlari joyla- 
155- rasm. Bola hiqildog’i-ning bo’ylama kesimi (sxema). 
1 -yutqinustn tog’ayi; 2 - shi
L
-liq qavatning xususiy qatlami; 3 - lg’mfoid to’plamlar; 4 - yol-
g’on ovoz boy^amining ayrim mu-shak tutamlari; 5 - yolg’on ovoz boylami; 6 - bezlar; 7 - 
qalqon-simon tog’ay; 8 - hiqildoq qo-rinchasi; 9 - haqiqiy ovoz boyla-mi; 10 - haqiqiy ovoz 
boylami-ning mushaklari; 11 - epitelpy (YU. I. Afanas’evdan). 
shib, ularning qisqarishi tovush bog’lamlari orasidagi yoriqni toraytiradi yoki kengaytiradi va 
natijada tovush balandligi o’zgaradi. SHilliq pardaning xususiy qavatida aralash oqsil-shilliq 
bezlar va limfoid follikullar uchraydi. Limfoid follikullar to’plamlari 
hitcildoq murtagi 
deb ham 
nomlanadi. Fibroz- tog’ay pardasi gialin va elastik tog’aylardan' va ularni qoplab turgan fibroz 
to’qimadan iborat. Bu parda tayanch-himoya vazifasini o’taydi. 
Adventitciya pardasi siyrak shakllanmagan birikti-ruvchi to’qimadan iborat. Hiqildoqning ust 
qismida joylashgan hiqildoq usti tog’ayi, hiqildoqni halqumdan ajratib turadi. Bu tuzilma asosini 
elastik tog’ay hosil qilib, tog’ay shilliq
: 
parda bilan o’ralgan. U ko’p qavatli yassi epiteliy bilan 
qop-langan. 
TRAXEYA (KEKIRDAK) 
GGraxeya uzunligi 11 sm va diametri 2-2,5 sm keladigan nay.. Traxeya devori 4 parda: 
ishlliq, 
shilliq osti, fibroz-tog’ay 
va tashqi 
adventitcial pardalardan iborat 
(156-rasm). 
SHilliq parda (tunica mucosa)-traxeyaning zich qism-lari bilan yaxshi bog’langanligi sababli 
burmalar hosil qil-maydi. U ko’p miqdorda qadahsimon hujayra tutgan bir qavatli,. ko’p qatorli 
kiprikli epiteliy bilan qoplangan bo’lib, 4 xil hujayrani farq qilish mumkin: kiprikli, qadahsimon, 
bazal va endokrin. Kiprikli hujayralar prizma shaklida bo’lib api-kal yuzasida 250 ga yaqin 
kiprikchalar tutadi. Ular hiqildoq. tarafga harakat qilib, traxeyadan turli yot moddalarni tashqa-
riga chiqarishga yordam beradi. Qadahsimon hujayralar shilliq hosil qiladi. Bazal hujayralar 
kambial hujayralar hisob-lanadi. Endokrin hujayralarning bir necha turi farqlanib, ular turli 
gormonlarni: serotonin, dopamin hosil qiladi. Bu gormonlar nafas sistemasining turli qismlari 
faoliyatini boshqarishdan tashqari boshqa a’zolarga ham ta’sir qiladi (masalan, noradrenalin 
bronx devorini kengaytiradi. Sero-tonin ko’p ajralsa, bronx torayadi va hokazo). 
SHilliq pardaning xususiy qavati ko’p miqdorda bo’ylama yo’nalishdagi elastik tolalar, limfa va 

---

269 
qon kapillyarlarini tutuvchi siyrak tolali shakllanmagan biriktiruvchi to’qimadan 
tuzilgan. 
SHilliq osti pardasida (tunica submucosa) aralash 
(oqsil shilliq) bezlar joylashadi. Ularning chiqaruv yo’llari kengaymalar hosil qilib, shilliq parda 
yuzasiga ochiladi. Bun-day bezlar traxeya devorining orqa va yon qismlarida ko’pdir. 
Traxeyaning fibroz-tog’ay pardasi (tunica fibro-cartilaginea) traxeyaning orqa devorida 
tutashmagan, 16-20tagi-alin tog’ay halqalaridan tuzilgan. Bu halqalarning erkin oxir-lari silliq 
mushak tutamlari orqali birlashgan bo’ladi. Mushak hujayralari, asosan, aylana yo’nalishga ega 
bo’lsa-da, ularning 
156-rasm. Traxeya (kekirdak). 
1 -ko’p qatorli kiprikli epiteliy; a - hujayra knpriklari; b - qadahsimon bez hujayrasi; 2 _ shilliq 
qavatn’ng xususiy plastinkasi; 3 - shchlliq osti qavat; v- traxeya bezlari; 4 - tog’ay usti pardasi; 5 
- tolali tog’ay qavati (gialpn tog’ayi bi-lan); 6-qon tomir; 7 - adventitcial qa-
v
at (V. g. 
Eliseevdan). 
ayrimlari bo’ylama joylash-gan. Traxeyaning tog’aydan ho-li bo’lgan bu qismi membra-noz deb 
ataladi. Bu qismning borligi uchun traxeyaning or-qa devori elastikdir. Bu mu-lim ahamiyatga 
ega, chunki traxeyaning ortida qizilo’ngach joylashadi. Qizilo’ngachdan o’tayotgan ovqat 
luqmalari traxeyaning tog’ay qism tomo-nidan qarshilikka uchra-maydi. 
Traxeyaning tashqi - a d-v e n t i tc i ya p a p d a c i (tunica adventitia) ko’p miqdor-da limfa va 
qon tomirlar tu-tuvchi siyrak tolali shakl-lanmagan biriktiruvchi to’qi-madan tashkil topgan. 
Traxeya chap va o’ng bosh bronxlarga bo’linib, ular o’z navbatida o’ng o’pkada uch, chap 
o’pkada esa ikki ,bo’lak bronxlarga bo’linadi (bu bronxlar o’pka parenximasidan tashqarida 
joylashadi). Bu bronxlar