Қилиниши натижасида ноқулай иқтисодий аҳволга тушиб қолиниши ёки инқирозгаюзтутилиши

масалан,автобаза,темир
йўлкомпанияси)ўзвақтидадаъвоқўзғатилганлигиниўрганади.Айримҳолларда

---

бундай тафовутлармоддий бойликларни ўзлаштириш вакамомадни яшириш
мақсадида қалбаки далолатномаларни расмийлаштириш оқибатида юзага
келишимумкин.
Зарурҳоллардааудитормоддийбойликларникиримқилишучунасосбўлган
ҳужжатларниуларнингмолетказибберувчилардасақланаётганнусхаларибилан
солиштириб,қарама-
қаршитекширувҳамўтказади.
Корхонага тегишли бўлмаган,аммо унинг ихтиёрида сақланаётган ёки
ишлатилаётган товар-
моддий заҳиралар шартномалар шартларига мувофиқ,
шартномадакўрсатилганбаҳодабалансданташқарисчётлардааксэттирилади.
Маъсул сақлаш учун қабул қилинган моддий бойликлар, ҳамда
буюртмачинингхомашёсисифатидақайтаишлашгақабулқилинганхомашёва
материалларкорхонанингўзигатегишлиишлабчиқаришзаҳиралариданалоҳида
сақланишиваҳисобгаолинишилозим.Бундаймоддийбойликлар№21БҲМСга
мувофиқ 002-«Маъсул сақлашгаолинган товар-
моддий бойликлар»ва003-
«Қайта ишлашга қабул қилинган материаллар» деган балансдан ташқари
счётлардаҳисобгаолинишилозим.
Ҳужжатсиз (
счёт-
фактурасиз) олинган материалларни текшириш айрим
хусусиятларгаэга.Улар6010-«Молетказибберувчиларгавапудратчиларга
тўланадигансчётлар»(
жорийқисми)ёки7010-«Молетказибберувчиларва
пудратчиларга тўланадиган счётлар» (
узоқ муддатли қисми)счёти бўйича
юритиладиганҳисобрегистридаҳарбиролинганматериалларбўйичаалоҳида
сўнгикиримқилинганпартиябаҳосибўйичааксэттирилишилозим.Бундарақам
ўрнига «Н» ҳарфи (
фактурланмаган) қўйилади. Аудитор бундай моддий
бойликларникирим қилишгадоирёзувҳисобдақандайаксэттирилганлигини
аниқлашизарур.Чунки,кейингиойдамолетказибберувчиларҳужжатларининг
келибтушишигақараб,ушбуёзувлармолетказибберувчиларнингҳисоб-
китоб
ҳужжатларигаасосанматериалларниҳақиқийсотиболиш баҳосибўйичакирим
қилишбиланбирвақтнингўзидатузатилиши(
сторноқилиниши)керак.
Ҳужжатсизмололинганҳолатлармавжудбўлганидааудиторқуйидагиларни
текширади:
*
қабул қилиш далолатномаларини тузиш тартибига қандай риоя
қилинаётганлиги;
*
ҳужжатларсизолинганмоддийбойликларникиримқилишнингтўлиқлиги
ватўғрилиги;
*
баҳобелгилашнингтўғрилиги;
*
молетказибберувчиларнингқарама-
қаршиҳужжатларикелибтушганда
қилингантузатиш(
корректировка)ларнингтўғрилиги(
бунингучунаудиторқабул
қилиш далолатномаларидаги ёзувларни кейинчалик олинган мол етказиб
берувчиларҳужжатларинингмаълумотларибилансолиштиришизарур)
.
Агармижоз-
корхонаҳисобидайўлдакелаётганяънипулитўланган,лекин
ҳалиойохиригачакелибтушмаганмоддийбойликлармавжудбўлса,уҳолда
аудиторбундаймоддийбойликларқийматинибухгалтерияҳисобивабалансда
аксэттиришнингишончлилигинитасдиқлашиучунуларкейинчаликолинганлиги
вапулитўланганлигиёкибаланстузилаётгансанагакредиторқарзлартаркибига
киритилганлигигаишончҳосилқилишизарур.
Аудиторкорхонадабундаймоддийбойликларниҳисобгаолишнингмавжуд
иккита вариантидан қайси бириси қўлланилаётганлигини аниқлаши керак.
Биринчи вариантқўлланилганда ушбуматериаллар қиймати ҳар ой охирида
қуйидагибухгалтерияёзувибиланрасмийлаштирилади:
Дебет1510-«Материалларнитайёрлаш васотиболиш»счётиКредит6010-
«Молетказибберувчиларвапудратчиларгатўланадигансчётлар»(