Қилиниши натижасида ноқулай иқтисодий аҳволга тушиб қолиниши ёки инқирозгаюзтутилиши

харажатлари.
Асосий харажатлар, ишлаб чиқаришни ташкил этиш ва бошқариш
харажатларининг тўғри ва асосланган ҳамда меъёрларга мувофиқлигини
текширилади. Маҳсулот (
иш, хизмат) ларнинг режадаги ва ҳисобот

---

калькуляциясининг тўғрилигини харажат моддалари бўйича текширилади.
Натижадарежаваҳақиқийтаннархўртасидагитафовутларнимоддаларбўйича
таҳлилқилиниб,тафовутларсабабианиқланади.Хом ашёваматериалларни
сарфлашнингтўғрилиги,баҳолартўғрилигинитекшириш методлари,маҳсулот
(
иш,хизмат) бирлигига тўғри келадиган сарф меъёрига риоя қилиниши
текширилади.Брак(
яроқсизлик)
дан кўрилган йўқотишлар ва ишлаб чиқариш
харажатларисчётлариниёпишнингтўғрилигинитекшириш.
Аудитор шуни яхши билиши зарурки,маҳсулот(
иш,хизмат)
лар таннархи
бухгалтерияҳисобидаоддийфаолияттурларибўйичаҳисоботдавридамаҳсулот
ишлабчиқариш (
иш бажариш,хизматкўрсатиш)вареализациябиланбоғлиқ
сарфларйиғиндисикабианиқланади.
Таннарх солиққа тортиш мақсадларида ҳисоб элементи сифатида эса
солиққатортиладиганбазаникамайтирадиганмиқдорбўлибҳисобланади.Ушбу
таърифдагитафовутфақатшакланяъниатамашуносликнуқтаиназариданэмас,
балки миқдор жиҳатидан ҳамдир. Чунки, солиққа тортиш мақсадида
ҳисобланадиган таннархга одатдаги фаолият турларига доир сарфлар
белгиланганмеъёр(
лимит)
ларвачеклашларниҳисобгаолганҳолдақўшилади.
Маҳсулотишлабчиқариш(
ишбажариш,хизматкўрсатиш)харажатларитўланган
вақтиданқатъийназар(
олдинёкикейинчаликтўланган)
,қайсиҳисоботдаврига
тааллуқли бўлса,шу давр таннархига қўшилади. Хўжалик фаолиятидаги
фактларнингвақтинчаликаниқликтамоилитаннархнитўғришакллантиришучун
товар-
моддий заҳира (
иш,хизмат)
лар қийматинингтўланганлик факти эмас,
балкиуларниишлатиш(
сарфлаш)фактиаҳамиятлиэканинибилдиради.Масалан,
аудиторга текширув ўтказиш учун тақдим қилинган ҳужжатлар мазмунидан
маълумбўлишича,текширилаётганкорхонатомониданўтганйилидекабройида
кейингийилучунишлабчиқаришбиноларинингижараҳақитўланган.Ушбусарф
шувақтнингўзида яъни ўтган йили декабр ойида маҳсулот(
иш,хизмат)
лар
таннархигаолибборилган.Аудиторушбухўжаликмуомаласиниасоссиз,яъни
ўтганйилдагимаҳсулот(
иш,хизмат)лартаннархинисунъийравишдаоширганва
молиявийнатижаниҳамдафойдасолиғинипасайтиргандебтопдиватузатиш
киритишнитавсияқилди.Шубиланбиргатўланганижараҳақикейингийил
давомида умумий сумманинг 1/12 қисми миқдорида ҳар ойда харажатга
ҳисобдан ўчириши лозимлигини тушунтирди. Ўзбекистон Республикаси
«Бухгалтерияҳисобитўғрисида»гиқонунининг9-
моддасигамувофиқкорхонада
содирэтилганбарчахўжаликмуомалалариамалгаоширилаётганвақтдаёки
амалга оширилиб бўлингандан сўнг тегишли дастлабки ҳужжатлар билан
расмийлаштирилиши лозим. Харажатларни ҳужжатлаштириш тамойили
аудиторнинг харажатларни асослаш учун исботловчи ҳужжатларнинг
мавжудлиги,ҳамдаушбумуомалаларнибухгалтерияҳисобидааксэттиришнинг
тўғрилигинитасдиқлашвазифасинибелгилабберади.
Юқорида номи қайд қилинган,«Харажатлар таркиби....тўғрисидаги
Низом»гамувофиқбарчахаражатларқуйидагичагуруҳланади:
Маҳсулотларнингишлабчиқариштаннархигакиритиладиганхаражатлар:
а)
бевоситавабилвоситамоддийхаражатлар;
б)бевоситавабилвоситамеҳнатхаражатлари;
в)