Иккинчи жаҳон уруши ва америка хавотирларининг манбаи бош саҳифа нуқтаи назар

Веймар Республикаси
Таъсис мажлиси осойишта Веймар шаҳрида ўз ишини бошлади. Шунинг учун ҳам Таъсис Мажлисида қабул қилинган Конституция ва унинг асосида тузилган Республика Германия тарихига Веймар Конституцияси ва Веймар Республикаси номи билан кирди. Конституция Германияни кучли президентлик ҳокимиятига эга бўлган федератив республика деб эълон қилди. Айни пайтда ҳукуматнинг президент олдида эмас, парламент (рейхстаг) олдида жавобгар эканлиги белгилаб қўйилди. Фридрих Еберт Германиянинг биринчи президенти этиб сайланди. Конституцияда хусусий мулкнинг муқаддас ва дахлсиз еканлиги қайд этилди ҳамда 20 ёшдан бошлаб эркак ва аёллар учун ялпи сайлов ҳуқуқи берилди. Сўз, йиғилиш, матбуот еркинлиги эълон қилинди ва референдум ўтказиш мумкинлиги белгилаб қўйилди.
Ҳукумат рейхстагда кўп ўрин олган партия ёки партиялар иттифоқи томонидан тузиладиган бўлди. Бош вазир (канслер) Президент томонидан тайинлансада, у рейхстагга ҳисоб берарди. Икки палатадан иборат қонун чиқарувчи ҳокимият таъсис этилди. Қуйи палата (рейхстаг) бутун Германия бўйича ялпи овоз бериш йўли билан сайланар эди. Юқори палата (рейхсрат) эса белгиланган нормаларда ўлка ва вилоятлар вакилларидан иборат бўларди. Рейхсрат вето ҳуқуқига эга эди.
Давлат бошлиғи — Президентга жуда катта ваколатлар берилган эди. У бир вақтнинг ўзида Республика қуролли кучларининг олий бош қўмондони ҳисобланар эди. Президент рейхстагни тарқатиб юбориш ва унга ялпи сайлов белгилаш ҳуқуқига ҳам эга бўлди. Шунингдек, Президентга лозим бўлганда фавқулодда декретлар чиқариш йўли билан мамлакатни бошқариш, мажбурлаш чораларини қўллаш ҳуқуқи ҳам берилди.
Бундан ташқари, Президент Конституциянинг у ёки бу моддаларининг амал қилишини тўхтатиб ҳам қўя оларди. Президентнинг ялпи овоз бериш йўли билан 7 йил муддатга сайланиши белгилаб қўйилди. Веймар Конституцияси демократик кучларнинг муҳим ютуғи эди.
Веймар Республикаси инқирозининг бошланиши
Германияда демократик республика тузумининг қарор топиши ва янги сиёсий тизимнинг барқарорлашуви жуда қийин кечди. 1919-йилдан 1923-йил охиригача мамлакатда кескин сиёсий вазият сақланиб турди. Бунинг сабаби, бир томондан, Версал шартномаси ва Веймар Конституциясига қарши кучларнинг бош кўтарганлиги эди. Бу кучлар Версал шартномаси ва Веймар Конституциясини тан олмадилар.
Айни пайтда бу кучлар мамлакатда монархияни қайта тиклаш орзусида эдилар. Бу кучлар 1920-йилнинг 13-март куни монархист В. Капп ва генерал Е. Людендорф бошчилигида давлат тўнтариши ўтказиш учун исён кўтардилар. В. Капп ўзини канслер (бош вазир) деб эълон қилди ва парламентни тарқатиб юборди. Қўрқиб кетган ҳукумат Берлиндан қочиб кетди.
Ана шундай шароитда Германияда 12 млн. ишчи ва хизматчи исёнга қарши норозилик белгиси сифатида иш ташлади. Бу ҳодиса исёнчиларни чекинишга мажбур этди. 1922-йилда В. Куно бошчилигидаги ҳукумат мамлакатда миллатчилик ғояларини авж олдирди. Шунингдек, Антанта давлатларига товпн тўламасликни зўр бериб тарғиб эта бошлади. Бунга жавобан Франсия ва Белгия армияси Рур вилоятини ишғол этди. Бу воқеа мамлакатда унингсиз ҳам оғир аҳволни янада оғирлаштириб юборди. Натижада В. Куно ҳукумати истеъфо беришга мажбур бўлди.
1923-йилда Германия коммунистик партияси Е. Телман бошчилигида Гамбургда қўзғолон кўтарди. Бу қўзғолонни Коминтерн моддий жиҳатдан қўллаб-қувватлаган эди. Сўлларнинг бу авантюраси тезда бостирилди.
Шу йилнинг 8-декабр куни Мюнхен шаҳрида бир гуруҳ фашистлар фашистик диктатура ўрнатиш талаби билан митингга тўпландилар. А. Гитлер бошчилигидаги бу исён ҳам бостирилди.
1924-йилга келгандагина Германияда вазият барқарорлаша бошлади. Бу барқарорликнинг иқтисодий асоси «Дауес режаси» деб ном олган режа эди.