Ijtimoiy p65

Yoshga doir pensiya tushunchasi, turlari va tayinlanishining umumiy asoslari

Keksa yoshdagi fuqarolarni ijtimoiy ta’minlashning asosiy shakllaridan biri — yoshga doir pensiyalar sanaladi. Shuni ta’kidlab o‘tish kerakki, 2011-yil 1-sentabr O‘zbekistonda 2098478 nafar yoshga doir pensiya oluvchi pensioner bo‘lgan va Moliya vazirligi huzuridagi Budjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasining 2011-yil 8-oyi uchun daromadlari 6 trillion so‘mni tashkil etgan¹ .
Bu ko‘rsatkich xalqaro ko‘rsatkichlarga birmuncha yaqin keladi. Jumladan, Yevropadagi oilalar umumiy daromadida davlat tomonidan beriladigan ijtimoiy to‘lovlar 25,7 foizni, uning 2/3 qismini esa pensiya shaklidagi to‘lovlar tashkil etadi. Yevropa Ittifoqi a’zosi bo‘lgan davlatlarda esa 30 foizdan ortiq oilalar qarilik nafaqalari bilan ta’minlanganlar. Bu ko‘rsatkich turli davlatlarda turlicha bo‘lsa-da, ammo xarid qilish quvvati stan- dartlari (Standart de Pouvoir d’Achat)ga umuman olganda mos keladi².
Bizning respublikamizda ham ijtimoiy ta’minotning amalga oshirilishida ushbu xalqaro standartlarga moslashish maqsadi ilgari surilgan.
„Yoshga doir pensiya“ tushunchasi qonunchiligimizda nis- batan yangi bo‘lib, O‘zbekiston Respublikasining „Fuqarolarni davlat pensiya ta’minoti to‘g‘risida“gi 1993-yil 3-sentabrda qabul qilingan qonunida dastavval muomalaga kiritildi. Bunga sabab qarilik va yoshga doir pensiya tayinlash yosh tushunchalari o‘rtasida jiddiy tafovut borligi bo‘ldi. Qonunchilikda 50 yosh, 45 yosh va hatto 40 yoshdan pensiyaga chiqish mumkinligini nazarda tutadi. Vaholanki, 40 yoshli, 50 yoshli va hatto 60 yoshli shaxslarni qariya deb atash ko‘pchilik hollarda g‘ayrioddiy tuyuladi.
Hozirgi paytda amalda bo‘lgan „Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti to‘g‘risida“gi hamda „Harbiy xizmatchilarni pensiya



¹ Qarang: Budjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasining 2011-yil uchun tezkor ma’lumotlari. Ò., 2011-yil.
² Qarang: «Áàíêîâñêèå âåäîìîñòè» haftanomasi, 2001-yil, 3-son.
ta’minoti to‘g‘risida“gi qonunlarga muvofiq yoshga doir pensi- yalarning quyidagi turlari nazarda tutilgan:

1. 
   umumiy asoslardagi yoshga doir pensiya;
   
2. 
   imtiyozli shartlar bilan tayinlanadigan yoshga doir pen- siya;
   
3. 
   to‘liqsiz ish staji bilan tayinlanadigan yoshga doir pen- siya;
   
4. 
   muddatidan oldin tayinlanadigan yoshga doir pensiya;
   
5. 
   harbiy xizmatchilarning uzoq yillik xizmati uchun tayin- langan pensiyalar.
   

Ushbu pensiyalar umumiy jihatlari bilan bir qatorda bir- muncha o‘ziga xos jihatlarga ham ega bo‘lib, pensiyaga oid qo- nunchilik amaliyotda qo‘llanilayotganida ushbu jihatlar e’tiborga olinmog‘i lozim bo‘ladi.

2.