Psixologik eksperimentning mohiyati shundaki, unda ataylab shunday suniy bir vaziyat shakllantiriladi va tashkil etiladiki, aynan shu vaziyatda qiziqtirayotgan psixik jarayon yoki xodisa ajratiladi, organiladi, tasir korsatiladi va baholanadi. Agar tabiiy eksperiment osha qiziqtirayotgan fenomen tekshiriluvchi uchun tabiiy hisoblangan sharoitlarda (masalan, mehnat jarayonida, kanikulda yozgi lagerda, lisey auditoriyasida va shunga oxshash) maqsadli tashkil etilib, organilsa, laboratoriya eksperimenti maxsus joylarda, maxsus asbob - uskunalar vositasida ataylab organiladi. Masalan, diqqatingizning xususiyatlarini bilish kerak bolsa, psixologiya laboratoriyasida maxsus taxistoskop deb atalgan moslama yordamida yoki Landolt xalqachalari deb nomlangan jadvallar yordamida organish mumkin boladi. Xattoki, ijtimoiy munosabatlar borasida ham ozaro hamjihatlik, liderlik va konformlilik xodisalarini tekshirish uchun gruppaviy integratorlar va gomeostat deb nomlanuvchi moslamalar yaratilgan va ular yordamida guruhdagi turli xil xodisalar olchangan.
Modellashtirish metodi kuzatish, soroq, eksperiment yoki boshqa usullar yordamida organilayotgan xodisaning tub mohiyati ochilmagan sharoitlarda qollaniladi. Bunda osha xodisaning umumiy xossasi yoki asosiy parametrlari modellashtirilib, osha model asosida tadqiqotchini qiziqtirgan jihat organiladi va xulosalar chiqariladi.
Modellar texnik, mantiqiy, matematik yoki kibernetik bolishi mumkin. Matematik model asosida organilgan xodisaga mashhur tadqiqotchilar Veber - Fexnerlarning sezgirlikning quyi va yuqori chegarasini aniqlashga qaratilgan matematik formulasi va shu asosda toplangan malumotlar taxlilini misol qilish mumkin. Mantiqiy modellar yordamida kopincha inson aqli va tafakkuri jarayonlari va qonunlarini hisoblash mashinalari ish prinsiplari bilan qiyoslash orqali tuzilgan goyalar va simvollar ishlatiladi. Kibernetik modellashtirishda esa goyalar psixologiyasini EXM dagi matematik programmalashtirish tamoyillariga moslashtirish nazarda tutiladi. hozir kopgina murakkab shaxs xususiyatlari ham programmalashtirilgan bolib, ular algoritmlar asosda qisqa fursatda kopgina sifatlarni koplab parametrlar nuqtai nazaridan hisoblab natijalarni umumlashtirishga imkon bermoqda. Kopincha matematik oyinlar goyasi odamlar ortasidagi ozaro munosabatlar sohasini organishda ham qollanilmoqda. Malum bolishicha, odamning fikrlash operasiyalari bilan EXM larning ishlash prinsiplari ortasida malum uygunlik bor ekan, bu esa murakkab psixik jarayonlarni modellashtirish orqali inson aqlu - zakovati chegarasini yanada kengaytirish istiqbolini beradi.
Umuman psixologiyaning va uning har bir alohida tarmoqlarining oziga xos metodlari bor. Ular ijtimoiy xulq va alohida individ ichki dunyosini kompleks tarzda organish imkonini beradi. Gap shundaki, ularni oz vaqtida va professional tarzda qollay bilish va olingan natijalardan togri xulosalar chiqara olishdir.
Do'stlaringiz bilan baham: |