Reja: Davlatning maqsadli jamg'armalarining ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati va ahamiyati

Davlatning maqsadli jamg'armalari

SMMT-86-guruh

G'anisher Xoliqov
Reja:
1.Davlatning maqsadli jamg'armalarining ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati va ahamiyati
2.Pensiya jamg’armasi faoliyati va pensiya ta’minotini amalga oshirish mexanizmi
3.Davlat maqsadli jamg'armalarini tashkil etish tartibi va ularni shakllantirish metodlari
1.Davlat maqsadli jamg’armalari quyidagilardir:

•O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi budjetdan tashqari Pensiya jamg’armasi;

•O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Respublika yo’l jamg’armasi;

•Davlat mulkini xususiylashtirishdan tushgan mablag’lar jamg’armasi;

•O’zbekiston Respublikasining Bandlikka ko’maklashish davlat jamg’armasi;

•O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi budjetdan tashqari Umumta’lim maktablari,

kasb-hunar kollejlari, akademik litseylar va tibbiyot muassasalarini rekonstruksiya qilish,
mukammal ta’mirlash va jihozlash jamg’armasi;

•O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Sug’oriladigan yerlarning meliorativ holatini

yaxshilash jamg’armasi;
•O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Sug’oriladigan yerlarning meliorativ
holatiniyaxshilash jamg’armasi;

•O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Oliy o’quv

yurtlarining moddiy-texnika bazasini rivojlantirish jamg’armasi.

O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasi

fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti, ijtimoiy nafaqalar to’lash, kompensatsiya to’lovlari va
boshqa to’lovlar bo’yicha xarajatlarni moliyalashtirishga yo’naltiriladigan majburiy to’lovlar,
badallar, shuningdek boshqa manbalardan tushadigan mablag’larni jamlaydi.O’zbekiston
Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasining yuqori
boshqaruv organi Jamg’armaning Kuzatuv kengashidir.O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi
huzuridagi Respublika yo’l jamg’armasi majburiy to’lovlardan va boshqa manbalardan
tushadigan mablag’larni jamlaydi, keyinchalik ulardan umumiy foydalanishdagi avtomobil yo’llari
tarmog’ini rivojlantirish va takomillashtirish dasturlarini (loyihalarini) hamda ularning lozim
darajadagi texnik holati va o’tkazish qobiliyatiga erishishga qaratilgan tadbirlarni
moliyalashtirish uchun foydalaniladi. O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi
Respublika yo’l jamg’armasining yuqori boshqaruv organi Jamg’arma kengashidir.Davlat mulkini
xususiylashtirishdan tushgan mablag’lar jamg’armasi davlat mulkini xususiylashtirishdan
tushadigan, belgilangan tartibda taqsimlanadigan mablag’larni jamlaydi.aO’zbekiston
Respublikasining Bandlikka ko’maklashish davlat jamg’armasi bandlik va aholini ijtimoiy
muhofaza qilish sohasidagi xarajatlar moliyalashtirilishini ta’minlash uchun yagona ijtimoiy
to’lovdan ajratmalar va Budjet Kodeksning 56-moddasida nazarda tutilgan boshqa manbalardan
tushadigan mablag’larni jamlaydi. O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi
byudjetdan tashqari Umumta’lim maktablari, kasb-hunar kollejlari, akademik litseylar va tibbiyot muassasalarini rekonstruktsiya qilish, mukammal ta’mirlash va jihozlash jamg’armasi umumta’lim maktablari, kasb-hunar kollejlari, akademik litseylar hamda tibbiyot muassasalarini
rekonstruktsiya qilish va mukammal ta’mirlash, jihozlashga (to’liq jihozlashga) yo’naltiriladigan,
Budjet Kodeksning 57-moddasida nazarda tutilgan majburiy to’lovlar va boshqa manbalardan
tushadigan mablag’larni jamlaydi. O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi
byudjetdan tashqari Umumta’lim maktablari, kasb-hunar kollejlari, akademik litseylar va tibbiyot
muassasalarini rekonstruktsiya qilish, mukammal ta’mirlash va jihozlash jamg’armasining
yuqori boshqaruv organi Jamg’armani boshqarish kengashidir.O’zbekiston Respublikasi Moliya
vazirligi huzuridagi Sug’oriladigan erlarning meliorativ holatini yaxshilash jamg’armasi Budjet
Kodeksning 58-moddasida nazarda tutilgan va sug’oriladigan erlarning meliorativ holatini
yaxshilashga doir dasturlarni (loyihalarni) hamda meliorativ ob’ektlarning lozim darajadagi
texnik holatini ta’minlash bo’yicha tadbirlarni moliyalashtirishga, shuningdek meliorativ texnika
olishga yo’naltiriladigan maqsadli moliyaviy resurslarni jamlaydi.qO’zbekiston Respublikasi
Moliya vazirligi huzuridagi Sug’oriladigan erlarning meliorativ holatini yaxshilash
jamg’armasining yuqori organi Jamg’arma kengashidir.O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi
huzuridagi Oliy o’quv yurtlarining moddiy-texnika bazasini rivojlantirish jamg’armasi Budjet
Kodeksning 59-moddasida belgilangan va oliy o’quv yurtlarining moddiy-texnika bazasini
modernizatsiya qilish va mutaxassislar tayyorlash sifatini yaxshilash bo’yicha tadbirlarni
moliyalashtirishga yo’naltiriladigan maqsadli moliyaviy resurslarni jamlaydi. O’zbekiston
Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Oliy o’quv yurtlarining moddiy-texnika bazasini
rivojlantirish jamg’armasi mablag’larini boshqarish vakolatli organ tomonidan amalga
oshiriladi.Byudjet tashkilotlarining byudjetdan tashqari jamg’armalari quyidagilardir:
Byudjet tashkilotining rivojlantirish jamg’armasi;
•Tibbiyot tashkilotlarining moddiy rag’batlantirish va rivojlantirish
jamg’armasi;
•vazirliklar, davlat qo’mitalari va idoralarning byudjetdan tashqari
jamg’armalari;
•byudjet tashkilotlarining undiriladigan to’lovlar hisobiga
shakllantiriladigan byudjetdan tashqari mablag’lari.
•O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari
•Pensiya jamg’armasining daromadlari:
•yagona ijtimoiy to’lovning belgilangan miqdordagi tushumlari;
•fuqarolarning byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasiga sug’urta
badallari;
•byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasiga majburiy ajratmalar;

•boshqa daromadlar hisobidan shakllantiriladi. Boshqa daromadlarga mehnatda mayib bo’lganlik

yoki kasb kasalligiga chalinganlik tufayli tayinlangan nogironlik pensiyalarini to’lash
xarajatlarining o’rnini qoplash uchun taqdim etiladigan regress talablar (da’volar) bo’yicha ish
beruvchilar va fuqarolar tomonidan o’rni qoplanadigan mablag’lar tushumining bir qismi,
O’zbekiston Respublikasi Bandlikka ko’maklashish davlat jamg’armasining muddatidan oldin
tayinlangan yoshga doir pensiyalarni to’lash xarajatlarini qoplash hisobidan kiritiladigan
mablag’lari, yuridik shaxslarning imtiyozli pensiyalarni to’lash xarajatlarini qoplash hisobidan
kiritiladigan mablag’lari, fuqarolarning ixtiyoriy tartibda to’lanadigan sug’urta badallari, majburiy
to’lovlar, badallar o’z vaqtida to’lanmaganligi uchun hisoblangan jarimalar va penyalar
summasining bir qismi, mehnat vazifalarini bajarish bilan bog’liq holda mayib bo’lgan, kasb
kasalligiga chalingan yoxud sog’lig’iga boshqacha shikast etkazilgan xodimga yuridik shaxs
tugatilganda, qishloq xo’jaligi kooperativi (shirkat xo’jaligi), fermer va dehqon xo’jaligi qayta
tashkil etilganda yoki tugatilganda zararning o’rnini qoplash uchun to’lanadigan nazarda tutilgan
mablag’lar, vaqtinchalik bo’sh turgan mablag’larni joylashtirishdan olingan daromadlar va qonun
hujjatlariga muvofiq boshqa manbalar kiradi

2.Pensiya jamg’armasi faoliyati va pensiya ta’minotini amalga oshirish mexanizmi

Pensiya jamgʻarmasi - aholini davlat tomonidan kafolatlangan ijtimoiy himoya qilishni amalga

oshirish uchun zarur moliyaviy bazani yaratish, pensiya va nafaqalarni qonunda belgilangan
miqdorlarda toʻlashni mablagʻ bilan taʼminlashni amalga oshi-radigan jamgʻarma. Dastlab
Oʻzbekistonda Pensiya jamgʻarmasi 1991-yil 14-yanvarda sobiq SSSR Pensiya jamgʻarmasining
Oʻzbekiston Respublikasi boʻlinmasi maqomida tu-zilgan. 1993-yil 4 avg .da Oʻzbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Ijtimoiy sugʻurta jamgʻarma-siga aylantirilgan. OʻzR
Vazirlar Mah-kamasining 1996-yil 27 dek.da "Oʻzbekiston Respublikasi Ijtimoiy taʼminot vazirligi
huzurida Pensiya jamgʻarmasini tashkil etish toʻgʻrisi-da"gi qarori bilan Ijtimoiy taʼminot vazirligi
huzurida tashkil etildi. 2001-yil 1-yanvardan Byudjetdan tashqari Pensiya jamgʻarmasi ga
aylantirildi.Pensiya jamgʻarmasining asosiy vazifalari: fuqarolarning ijtimoiy taʼminotga va
ijtimoiy sugʻurtaga boʻlgan davlat tomonidan kafolatlangan huquqlarini toʻliq amalga oshirish;
davlat ijtimoiy sugʻurtasiga badal va ajratmalarni yigʻish va jamlash; "Fuqarolarning davlat
pensiya taʼminoti toʻgʻrisida" qonunga muvofiq pensiyalarning oʻz vaqtida toʻlanishiga,
shuningdek, ijtimoiy sugʻurta boʻyicha nafaqalar toʻlash harajatlarini mablagʻ bilan taʼminlash va
boshqa Pensiya jamgʻarmasi mablagʻlaridan ijtimoiy taʼminot organlari tomonidan
tayinlanadigan pensiyalar; bolalikdan nogironlarga, davlat pensiya taʼminoti huquqiga ega
boʻlmagan keksa va mehnatga layoqatsiz fuqarolarga nafaqalar; vaqtincha mehnatga layoqat-
sizlik nafaqalari, shu jumladan, homiladorlik va tugʻish nafaqasi; bola tugʻilganda beriladigan
nafaqalar; dafn marosimi nafaqalari; qonun hujjatlariga muvofiq, Pensiya jamgʻarmasidan
mablagʻ bilan taʼminlanadigan boshqa toʻlovlarberiladi. Pensiya jamgʻarmasi mablagʻlari
mulkchilik shakllaridan qatʼi nazar korxo-nalar, muassasalar va tashkilotlarning sugʻurta
badallari (37,3%), fuqarolarning ish haqidan majburiy sugʻurta badallari (2,5%), shuningdek,
yuridik shaxs boʻlmasdan tadbirkorlik faoliyati bilan shugʻullanuvchi jismoniy shaxslar hamda
dehqon xoʻjaliklari aʼzolardan qonunda belgilangan miqdorda; mulkchilik shakllaridan qati nazar
korxonalar, muassasalar va tashkilotlarning sotilgan mahsulot (ish, xizmat)larning amaldagi 0,7
% miqdorida majburiy ajratmalari summalaridan va boshqa qonunda belgilangan ajratmalardan
shakllanadi. Pensiya tayinlashni so’rab murojaat qilgan besh yildan kam ishlagan

hollarda amaldagi ish haqi ishning kalendar oylari uchun ish haqi umumiy

summasini ushbu oylar soniga bo’lish yo’li bilan aniqlanadi.
I yoki II guruh nogironi bo’lib qolgan shaxsning, shuningdek nogironlik
boshlangan yoki o’lim paytida bir oydan kam ish stajiga ega bo’lgan vafot etgan
boquvchining amaldagi ish haqi ishlab berilgan kunlar uchun ish haqi summasini
ishlab berilgan kunlar soniga bo’lish va olingan natijani ushbu oyning ish kunlari
soniga ko’paytirish yo’li bilan aniqlanadi.10
O’zbekiston Respublikasi Mudofaa, ichki ishlar, favqulodda vaziyatlar
vazirliklari, Milliy xavfsizlik xizmati harbiy xizmatchilarining, ichki ishlar
organlari va bojxona organlari oddiy va boshliqlar tarkibiga kiruvchi shaxslarining,
shuningdek o’quv yoki yo’qlama qilish yig’inlariga chaqirilgan harbiy xizmatga
majburlarning amaldagi ish haqi tarkibiga qonun hujjatlariga muvofiq sug’urta
badallari hisoblanadigan mehnatga haq to’lash tarzidagi daromadlar bilan bo’lgani
singari pul ta’minotining barcha turlari kiritiladi.
Ish haqi natura shaklida to’langan taqdirda amaldagi ish haqi byudjetdan
tashqari Pensiya jamg’armasiga hisoblangan sug’urta badallari miqdorlaridan kelib
chiqib baholanadi.
Ish haqiga mintaqaviy koeffitsientlar belgilangan tumanlarda ishlagan
shaxsga pensiya tayinlashda mintaqaviy koeffitsient hisobga olingan holda
hisoblab chiqilgan sug’urta badallari qo’shib hisoblangan amaldagi ish haqi
hisobga olinadi.
Vafot etgan pensionerning oila a’zosiga boquvchisini yo’qotganlik
pensiyasi miqdori vafot etgan pensioner (boquvchi)ning pensiyasini hisoblash
uchun qabul qilingan amaldagi ish haqidan hisoblab chiqiladi.

3.

Davlatning maqsadli jamg'armalari mablag’laridan foydalanish fondlarning maqsadi, aniq
iqtisodiy sharoitlar va ishlab chiqilgan va amalga oshirilayotgan dasturlardan kelib
chiqiladi.Mablag’larning ma’lum bir qismi ta’sischilik faoliyatiga hamda qimmatli qog’ozlarga
quyiladi. Davlat maqsadli fondlari investor sifatida hamda moliya bozori ishtirokchisi sifatida
ishtirok etishi mumkin Rivojlangan mamlakatlarda faoliyat ko’rsatayotgan pensiya tizimi
insoniyat taraqqiyotining yutug’i hisoblanadi va ijtimoiy muammolarni hal qilishda muhim rol
o’ynaydi. Pensiya tizimi iqtisodiy faol aholining ish joyi, mehnatga layoqati va daromadini
yo’qotish bilan bog’liq turli hodisalardan ijtimoiy himoyalash shakli hisoblanadi. Davlatning
nazorati asosida ish beruvchilar va ishlovchilarning maqsadli badallaridan shakllanuvchi
maxsus byudjetdan tashqari ijtimoiy fondlardan moliyalashtirilishi pensiya tizimining xususiyatli
jihatidir.Pensiya tizimi kasallik, keksalik, baxtsiz hodisa tufayli mehnat qilish qobiliyatini
yo’qotish holatlarini oldini olishga qaratilgan ijtimoiy himoyadir.O’zbekiston Respublikasida
aholining yuqori turmush darajasini ta’minlashva kuchli ijtimoiy siyosatni amalga oshirishga
asoslangan demokratik jamiyat qurish kabi maqsadli vazifa qo’yilar ekan, bunda davlatning
maqsadli jamg’armalaridan Pensiya jamg’armasining hozirgi faoliyati holatini hamda
istiqboldagi rivojlanishi va taraqqiyotining o’ziga xos xususiyatlarini hisobga olishimiz talab
etiladi. Mazkur sohani o’rganishga qaratilgan tadqiqot ishlarida ijtimoiy himoyaning turli
shakllarini vujudga kelishi va rivojlanishi "ijtimoiy xavf￾xatar" tushunchasini e’tirof etish orqali
belgilanadi. Kishilarning ijtimoiy himoyalanmaganlik darajasini baholashda «ijtimoiy xavf-xatar»
tushunchasidan foydalanish mumkin. «Ijtimoiy xavf-xatar»ning ehtimollik darajasi vujudga
keladigan zararni qoplab, pensiya tizimining mazmuni va chegaralarini belgilaydi. Pensiya
tizimining pirovard vazifasi inson ehtiyojini hamda uning keksalik chog’ida himoyalanishga
bo’lgan talabini qondirishdir degan xulosa chiqarish imkonini beradi. Ish haqi jamiyatning
ko’pchilik a’zolari uchun asosiy tirikchilik manbaiga aylanishi bilan ijtimoiy himoyasizlikning
alohida turi, ya’ni ish haqidan mahrum bo’lish tufayli moddiy ta’minlanmaganlik xavfi vujudga
keladi. Bu ijtimoiy xavf-xatar ommaviy bo’ladi, asosan ijtimoiy shart-sharoitlar bilan
belgilanadigan va alohida kishiga bog’liq bo’lmagan ijtimoiy xarakter kasb etadi. O’zbekiston
Respublikasida davlatning maqsadli jamg’armalarini shakllantirishda ularning tashkil qilinishi
bo’yicha jahon tajribasi o’rganildi, mamlakatdagi mavjud ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar
e’tiborga olindi. Albatta, bunday uyg’unlashtirishga erishish natijasida ijtimoiy siyosatning
samaradorligi va ta’sirchanligi ortdi. Davlatning maqsadli jamg’armalari tarkibida esa Pensiya
jamg’armasining ahamiyatini alohida ta’kidlashimiz kerak. «Pensiya» kategoriya sifatida pul
mablag’larining maqsadli fondlarini shakllantirish va keksalik chog’ida fonddan foydalanish
shakl va usullari yig’indisini o’z ichiga oluvchi iqtisodiy munosabatlar tizimini aks ettiradi.
Mehnatga qobiliyatsizlar va qariyalar muammosi hamma vaqt mavjud bo’lib kelgan. Industrial
jamiyatgacha bo’lgan davrda mehnat taqsimoti kuchsiz bo’lganligi sababli, uning ahamiyati
katta bo’lmagan