Ii bob. Moddalarning hosil bo`lishi haqidagi dastlabki ta`limotlar

Nikolay    Kopernik  (1473-1543  yy.)      polyak 

astronomi    “Osmon  jismlarining  aylanma  hara-

katlanishi”  (1543  y..)  asarida  koinot  markazi 

qadimgi astronomlar ta`kidlaganidek Er emas, balki 

Quyosh  deb  e`lon  qildi  va  plane-talarning 

geliotsentrik  tuzilishini  ko`p  yillik  astronomik 

kuzatishlari asosida isbotladi.  SHu o`rinda, birinchi 

marta    geliotsentrizm  g’oyasini    qadimgi    yunon 

astronomi va matematigi Aristar Samosskiy (320 - 250 yy.) olg’a surganligi, ammo 

optik qurilma bo`lmaganligidan,  o`z naza-riyasini  amaliy tajribalar bilan isbotlay 

olmaganini qayd etish lozim. 

Flamandiyalik  tabib  Andrey  Vezaliy  (1514-1564  yy.)    “O 

stroenii  chelovecheskogo  tela  (De  humani  corporis  fabrica, 

1543  y.)”     asarida  odam  anatomiyasini  juda  mohirlik  bilan 

tushuntirdi,    qadimgi  rim  vrachi  K.  Galen  (130-200  yy.)ning 

125  asarini  chuqur  o`rgandi  va  ulardagi    200  dan  ziyod 

noaniqliklarni va kamchiliklarni  bartaraf etdi. 

---

 

85 

 

Bu  muvaffaqiyatlar    o`z  davrida  insoniyat  uchun  misli  ko`rilmagan 

darajadagi  ilg’or amaliy natijalar edi. 

Buyuk ingliz faylasufi va davlat arbobi, etuk olim Frensis Bekon 

Verulamskiy  (1561-1626  yy.)  diniy  sxolas-tik  deduktiv  izlanish 

usuli  o`rniga  induktiv  usulni  taklif  etdi.    F.  Bekon  o`zining 

tabiatshunoslik  borasidagi  dunyoqarashlarini    “Kashfiyotlar  va 

yangiliklar  haqida”  risolasida  (1612  y.)      materialistik 

yondashuv    tabiiy    fanlar    rivojida  etakchi  omil  ekanligi,    amaliy  bilimlar    bosh 

omili  esa  rejalashtirilgan  eksperiment    va  amaliy  tadkiqotlar  bo`lishi  kerakligini  

ta`kidladi.

 

 

 

 XVI-XVII  asrlar  chegarasida  shakllangan  va  Nortamberlend  jamoasi  deb 

atalgan  bir  guruh  tabiatshunoslar,  faylasuflar  va  shoirlarning  uyushmasi  ta`siri 

ostida  F. Bekonning induktiv ilmiy izlanish falsafasi avval  Angliyada  va so`ngra 

boshqa  Evropa  davlatlarida  qabul  qilindi.  Ingliz  faylasufining  ilmiy  izlanish 

borasidagi uchta asosiy qoidalari, olimlar diqqatini jalb qildi:  

 

-  diniy  sxolastikani  inkor  qilib,  tabiat  qonunlarini  umumiy  tushunchalar  va 

shu kabi tabiat chegaralaridan chiqib ketadigan aqliy fantaziyalarni cheklash;