Ii bob. Moddalarning hosil bo`lishi haqidagi dastlabki ta`limotlar

] 

NOCl        NO˙  +    Cl˙       

 Au    +     3 Cl˙  =  AuCl

3

 

AuCl

3

   +   NOCl  =   NO[AuCl

4

]  

 

 

XIII  asrga  kelib  Evropa  olimlari  nafaqat  alkimyo  sohasida,  balki    uning 

boshqa  yo`nalishlarida  ham  bir  qator  muvaffaqiyatlar  qozondilar.  XVI  asr 

oxirlarida eritma tayyorlash, cho`ktirish,  haydash,  bug’lan-tirish,  sublimatlash, 

kal’tsinatsilash  (kuydirish),  qayta  kristallash,  ekstraktsiyalash    kabi    kimyoviy 

amallar  to`la o`rganildi.   

 

 

 

 Andreas Libaviy  (1560-1616 yy.)  nemis kimyogari va shifo-kori   

o`sha  paytdagi  barcha  kimyoviy  jarayonlarni    tavsifini    tarixda 

birinchi  kimyo  darsligi  bo`lgan  o`zining  “Alkimyogar”  asarida 

(1597  yil)    to`liq  keltiradi.  Kislotalarning  kashf  etilishi  ko`p 

minerallar  tarkibini  o`rganib,  rudalarni  turli  kimyoviy  reaksiyalar 

yordamida sof metallarga ajratish imkoniyatini yaratdi. Kislota va 

ishqorlar  tuzlar  olish  uchun    xom  ashyo  bo`lib  qoldi.  Bu  davrga  kelib  ishqorlar 

uchuvchan  (ammiak,  ammoniy  karbonat)    va  og’ir  ishqorlar  (soda,  potash)ga  

ajratildi.  

 

Magnit  kompasining  kashf  etilishi  dengiz  sayyohatini  juda  rivoj-lantirdi. 

Afrika  qirg’oqlari  o`rganilgandan  keyin,  1497  yildan  boshlab,  evropaliklar  

musulmon  davlatlarini  cheklab  o`tish  va  bevosita  Hindiston  bilan  savdo-sotiq 

qilish imkoniyati tug’ildi.  Bu davrning muhim muvaf-faqiyatlaridan biri Xristofor 

Kolumbning  1492-1504  yillardagi  dengiz  osha  sayyohati  bo`ldi.  X.Kolumbning 

o`zi  jug’rofiy  kashfiyoti  ahamiyatini  anglab  etmagan  bo`lsa  ham,  Er  qit`asining 

ikkinchi yarmi kashf etildi.  

---

 

84 

 

Evropaliklar  dengiz  osha  sayohat  qila  olishlari  va  unda  erishgan  yutuqlari 

bilan o`zlarini barcha xalqlardan ustun qo`yishar, yunon olimlarini  oddiy insonlar 

deb  qarashar  va  endilikda    boshqa  fanlar  sohasida  ham  o`zlarining    ustunliklarini  

isbotlashga urinishardi.  

“Buyuk kashfiyotlar” asrida nemis ixtirochisi Iogann Gutenberg  

(1397-1468  yy.)  birinchi  bo`lib  kitob    chop  qilish  uskunasini 

yaratdi (suratga qarang!) va insoniyat tarixida ilk marotaba arzon 

kitob chiqarish imkoniyati tug’ildi. 1450 yilda  dastlab Bibliya va  

T.L.  Karning  “Buyumlarning  tabiati  haqida  ”poemasi  bosmadan  

chiqarildi.