Ii-bob. Dinamika

3. Aylanma xarakat kilayotgan sanok sitemasida xarakatlanayotgan jismga ta’sir etadigan inertsiya kuchi.
Oldingi tajribada sharcha radius buylab tezlik bilan xarakatlanayotgan xolni kuraylik, ya’ni . Unda sharchaga
(12.6)
koriolis inertsiya kuchi ta’sir etadi. Bu kuchning mavjudligi Erning shimoliy yarmidagi daryolarning ung kirgogining, temir yul ralsining ung tomonining, Erning janubiy yarmidagi daryolarning chap kirgogininig, temir yul relsining chap tomonining kuprok emirilishiga olib keladi.
SHuni aloxida kayd etish lozimki inertsiya kuchlari jismlarning ta’siri natijasida emas, balki sanok sitemasining tezlanish bilan xarakatlanishi natijasida vujudga keladigan kuchlardir.
Masala echishga namunalar
1-masala:
60 n kuch jismga 0,8 mG`s<sup>2</sup> tezlanish beradi. Kanday kuch bu jismga 2 mG`s² tezlanish beradi.

Berilgan: F1=60 n; a1=0.8 mG`c^2; a2=2 mG`c^2; m=m1=m2 ------------------------ F2­=?

Echish: Ikkinchi xol uchun Nyutonning ikkinchi konunini yozib olamiz. F2=m2a2=ma2 Ushbu ifodadan foydalanish uchun massaning kiymati etishmaydi va shuning uchun xam birinchi xol uchun Nyutonning ikkinchi konunini yozamiz

F₁=m₁a₁=ma₁
Ushbu ifodadan m ni aniklab uni dastlabki formulaga kuyamiz Berilganlardan foydalansak
Javob: F₂ =150 H
2-masala: Ot 23 t yukni tekis tortib bormokda. Agar otning tortish kuchi 2,3 kN bulsa, ishkalanish koeffitsentini toping?

Berilgan: m=23 t=23·10^3kg F=2,3=2,3·10^3H ------------------------ m=?

Echish: YUkni tekis tortish uchun otning tortish kuchi va ishkalanish kuchi teng bulmogi kerak, ya’ni F=Fishk Agar ishkalanish kuchi Fishk = m va tayanchning reaktsiya kuchi ekanligini e’tiborga olsak F=mN=mmg ifodani xosil kilamiz.

Bunda esa

Berilganlar va g= 9,8 mG`s² dan foydalansak
Javob: m=0,01


Mustaqil echish uchun masalalar.
1. Dvigatelining tortish kuchi 90kN bulgan 60t massali samolyot kanday tezlanish olishi mumkin? (aq1,5 mG`s²)
2. Massasi 0,5 kg bulgan koptokka 0,02 s davomida zarb berilgandan keyin u 10 mG`s tezlik oladi. Zarbningurtacha kuchini toping. (F_urq250 N)
3. Aravacha biror kuch ta’sirida tinch xolatdan xarakat boshlab 40 sm yulniutdi. Aravachaga 200g yuk kuyilganda esa,usha kuch ta’siridausha vakt davomida yana tinch xolatidan xarakat boshlab 20 sm yul utsa, aravachaning massasi kanday buladi? (mq200 g)
4. Massasi 2 kg bulgan yogoch brusok gorizontal joylashgan taxta ustida bikrligi 100 NG`m bulgan prujina yordamida tortiladi. Ishkalanish koeffitsenti 0,3 ga teng. Prujinaning uzayishini toping. (Dxq6 sm)
5.Agar tormozlanishdagi ishkalanish koeffitsenti 0,4 ga teng bulsa, 12 mG`s tezlik bilan xarakatlanayotgan avtobus kancha vaktdan keyin tuxtaydi. (tq3c)