Ii-bob. Dinamika

Inertsial sanok sistemasi
Nyuton konunlari bajariladigan sanok sistemalariga inertsial sanok sistemalari deyiladi. Inertsial sanok sistemasiga nisbatan tinch yoki tugri chizikli tekis arakat kilayotgan xar kanday sistema inertsial sanok sistemasi buladi.
Tajribalar shuni kursatadiki, geliotsentrik (koordinata boshlari kuyoshning markazida) sistemani inertsial sanok sistemasi deb xisoblash mumkin. Fizikada juda kup sistemalar inertsial sanok sistemalari sifatida karaladi, chunki bu xollarda yul kuyiladigan xatoliklar e’tiborga olmaydigan darajada kichik buladi.
Nyuton konunlari bajarilmaydigan xar kanday sanok sistemasiga noinertsial sanok sistemasi deyiladi.
Endi dinamika uchun juda zarur bulgan massa va kuch tushunchalari bilan tanishaylik.
Massa
Jismning massasi materiyaning asosiy xarakteristkalaridan biri bulib uning inertlik kobiliyatini kursatadi. Boshkacha aytgandauzining tinch yoki tugri chizikli tekis xarakat xolatini saklashga intilish kobiliyati katta bulgan jismning massasi xam kattarokdir. Fizikada massani m – xarfi bilan belgilash kabul kilingan. SI sistemasida massa birligi bir kilogramm, ya’ni q 1 kg. Jismning tinch yoki tugri chizikli tekis xarakat xolatiniuzgartirish uchun unga tashki ta’sir kursatilishi kerak. Bunday ta’sirni xarakterlash uchun kuch tushunchasi kiritiladi.
Kuch.
Demak kuch ta’sirida jismuzining xarakat tezliginiuzgartiradi, ya’ni tezlanish oladi. Bunga kuchning dinamik namoyon bulishi deyiladi. SHuningdek kuch ta’sirida jism deformatsiyalanishi, ya’ni shakli vaulchamlarini xamuzgartirishi mumkin. Bunga kuchning statik namoyon bulishi deyiladi. Kuch vektor kattalik bulib, nafakat son kiymati bilan balki yunalishi va kaysi nuktaga kuyilishi bilan xam xarakterlanadi.
Kuch – vektor kattalik bulib, jismga boshka jismlar va maydonlar tomonidan kursatilayotgan mexanik ta’sirningulchovi xisoblanadi, va natijada jism yoki tezlanish oladi yokiuzining shakli vaulchamlarini uzgartiradi.
Fizikada kuchni F xarfi bilan belgilash kabul kilingan.
Kuch ta’sirida jismning mexanik xarakati kandayuzgaradi degan savol tugiladi. Bu savolga Nyutonning ikkinchi konuni javob beradi.