Ii-bob. Dinamika

§ 3. Nyutonning uchinchi konuni.
Mazmuni: Nyutonning uchinchi konuni. Nyuton konunlarining barcha inertsial
sanok sistemalaridagi kurinishi.
Nyutonning uchinchi konuni.
Biz biror jismning yoki jismlarning, boshka jismga ta’siri xakida gapirdik. Tabiiyki ta’sir kursatilayotgan jismuzini kanday tutadi degan savol tugiladi. Tajribalarning kursatishicha u xam kursatilayotgan ta’sirga teng va karama-karshi yunalgan kuch bilan ta’sir kursatadi.Moddiy nuktalar (jismlar) orasidagi bundayuzaro ta’sir Nyutonning uchinchi konuni yordamida aniklanadi: moddiy nuktalarning bir-biriga xar kanday ta’siriuzaro ta’sir xarakteriga egadi. Moddiy nuktalar ta’sir kuchlarining kattaliklari doimo bir-biriga teng,yunalishlari karama-karshi va ularni tutashtirgan tugri chizik buylab yunalgan.
20-rasm

Masalan ikkita kayik xaydovchilari arkonning ikki tomonidan ushlab turgan bulishsin. Ular orasidagi masofaning tengurtasini belgilaymiz. Endi kayik xaydovchilardan biri arkonni torta boshlasin. Ikkinchisi esa arkonning uchini ushlab turaversin. Kayiklar oradagi masofaning tengurtasida uchrashganini kuramiz. SHu tajribani rolikli kon’kichilar bilan xamutkazib kurish mumkin (20-rasm). Bu tajribalar Nyutonning uchinchi konuniningurinliligini kursatadi.
Nyuton konunlari barcha inertsial sanok sistemalarida bir xil kurinishga egami?
Biz yukorida Nyuton konunlari klassik mexanikaning asosini tashkil kilishini aytgan edik.SHu bilan birga bu konunlar barcha inertsial sanok sistemalarida bajarilishini xam kayd etdik. Lekin ular barcha inertsial sanok sistemasida bir xil kurinishga egami degan savolga tuxtalmadik. Tajribalarning kursatiishicha Nyuton konunlari barcha inertsial sanok sistemalarida bir xil kurinishga ega. Bunga Galileyning nisbiylik printsipi deyiladi. Bu printsipning moxiyatiga «Maxsus nisbiylik nazariyasi asoslari» bobida kengrok tuxtalamiz.
Endi tabiatda mavjud bulgan ba’zi kuchlar bilan tanishaylik.