Icmailov Astan Ibragimovich Bokiyev Abdujolol Abdulxamitovich

Avtotransformatorlar
- kuchlanish qiymatini bir oz o‘zgartirish yoki 
kuchlanish qiymatini noldan boshlab oshirish uchun hamla katta quvvatli
asinxron dvigatellarni yurgizish uchun ishlatiladi; 
3.
O‘lchov transformatorlari
(kuchlanish transformatorlari va tok 
transformatorlari) – elektr o‘lchash sxemalarida, yuqori kuchlanishlarni va katta 
toklarni oddiy o‘lchash priborlari bilan o‘lchash uchun ishlatiladi. 
4.
Maxsus 
transformatorlar
-payvandlash 
transformatorlari; 
sinov
transformatorlari; radio, televidenie, aloqa va avtomatika qurilmalarida 
ishlatitadigan transformatorlar; o‘zgaruvchan tokning fazalari sonini yoki 
chastotasini o‘zgartiruvchi transformatorlar maxsus transformatorlar hisoblanadi. 
Bir fazali transformatorlarning konstruktiv tuzilishi va ishlash 
tamoili.
Transformatorlar asosiy va yordamchi qismlardan iborat. Asosiy qismga
transformatorlarning elektromagnit jarayonlarini vujudga keltiruvchi chulg‘amlar 
(4.1.2-rasm. 1) va magnit oqimni kuchaytiruvchi magnit o‘zak (4.1.2-rasm. 2) 
kiradi. Yordamchi qismlar esa transformatorning quvvati, kuchlanishi, turlari va 
hakozalarga qarab bir necha o’nlab bo‘laklardan iborat. Ular qatoriga moyli 
transformatorning baklari, tarmoqni va chulg‘amlarni bog‘lovchi izolyatorlar va 
boshqalar kiradi.
 
Tok turiga qarab transformatorlar bir fazali, uch fazali va ko‘p fazalilarga 
bo‘linadilar. Ko‘p fazali transformatorlar chulg‘ami deb ma’lum usulda o‘zaro 
ulangan hamma fazalarning bir xil kuchlanishli chulg‘amlari majmuasiga 
aytiladi. 
4.1.2 – rasm. Bir fazali transformatorning magnit o‘zak va chulg‘amlari. 

---

183 
Transformatorlarning elektr energiyani qabul qiluvchi chulg‘ami - 
birlamchi, iste’molchiga energiyani uzatuvchi chulg‘ami - ikkilamchi chulg‘am 
deyiladi. Nomlariga o‘xshash, har bir chulg‘amga qarashli qiymatlar (masalan, 
tok, kuchlanish, quvvat, qarshilik va h.k) birlamchi va ikkilamchi qiymatlar 
deyiladi 
(birlamchi 
tok, 
ikkilamchi 
induktiv 
qarshilik, 
va 
h.k). 
Transformatorlarning yuqoriroq kuchlanishli tarmoqqa ulangan chulg‘ami 
yuqori kuchlanishli (yu.k.) chulg‘am deyiladi. Kichikroq kuchlanishli tarmoqqa 
ulangan chulg‘ami quyi kuchlanishli (q.k.) chulg‘ami va nihoyat, uch 
chulg‘amli transformatorlarning yu.k. yoki q.k. chulg‘amlariga taaluqli 
bo‘lmagani - o‘rta kuchlanishli (o‘.k.) chulg‘am deyiladi. Agar ikkilamchi 
chulg‘am kuchlanishi birlamchinikidan kichikroq bo‘lsa transformator 
pasaytiruvchi, aks holda kuchaytiruvchi deyiladi. 
Bitta birlamchi va bitta ikkilamchi chulg‘amli transformator ikki 
chulg‘amli transformator deyiladi. Har bir fazada uchtadan chulg‘ami bo‘lgan, 
masalan bitta yuqori kuchlanishli va ikkita quyi kuchlanishli yoki teskarisi - 
bitta quyi kuchlanishli va ikkita yuqori kuchlanishli transformatorlar uch 
chulg‘amli deb ataladi. Bir fazali yoki uch fazali transformatorlarning bir 
fazasida uchtadan ko‘proq chulg‘ami bo‘lishi mumkin. Bunday transformatorlar 
ko‘p chulg‘amli transformatorlar deyiladi. 
Kuch transformatorlari tuzilishi bo‘yicha ikki turga bo‘linadilar: moyli va 
quruq transformatorlar. Moyli transformatorlarda magnit o‘zak va chulg‘amlar 
yaxshi izolyator va sovutuvchi modda hisoblangan transformator moyi 
to‘ldirilgan 
idishga 
joylashtiriladilar. 
Transformator 
moyi 
chulg‘am 
izolyasiyalarini havoning zararli ta’siridan ham saqlaydi. 
Ulamali transformatorlar deb transformatsiyalash koeffitsientlarini 
o‘zgartirish uchun chulg‘amlarda maxsus ulamalari bo‘lgan transformatorlarga 
aytiladi.