2 mavzu. Transformatorlar haqida umumiy tushunchalar, uning tuzilishi va ishlash prinsipi transformatorlar Reja

---

2 mavzu. Transformatorlar haqida umumiy tushunchalar, uning tuzilishi va 
ishlash prinsipi transformatorlar 
Reja: 
1. Transformatorlarlarning vazifasi va qo‘llanish soxalari. 
 
2. Bir fazali transformatorni tuzilishi va ishlash prinsipi. 
3. Transformatorlarning ish holatlari: salt ishlash holati. 
1. Transformatorlarlarning vazifasi va qo‘llanish soxalari.
Amalda eng keng tarqalgan va ko‘p ishlatiladigan elektr qurilmalaridan biri 
transformatorlardir. Masalan oddiy telefoningizni zaryadlashda ham transformator 
ishlatiladi 1-rasm. Telefon akkumulatori 3,5 - 4 V atrofidagi kuchlanishda 
ishlaydi, siz esa uni zaryadlash uchun 220 V kuchlanishli tramoqqa ulaysiz. 
Albatta zaryadlash qurilmasining ichida kuchlanishni 220 V dan 4 V gacha 
kamaytirish (pasaytirish) kerak bo‘ladi, aynan shu vazifani transformator bajaradi.
Yoki elektr uzatish liniyalarining yuqori kuchlanishi transformatorlar yordamida 
220 V gacha kamaytirilib iste’molchiga uzatiladi.
12.1-rasm. Telefon zaryadlash qurilmasining umumiy ko‘rinishiva uning 
transformatori. 
Transformator o‘zgaruvchan elektr toki kuchlanishini (tok kuchini) 
o‘zgartirishga mo‘ljallangan statik elektromagnitik qurilma. Transformatorning 
ishlashi mexanik harakat bilan bog‘liq emas, shuning uchun u statik mashinalar 
turiga kiradi (ishlashi mexanik harakat bilan bog‘liq bo‘lgan qurilmalar dinamik 
mashinalar deyiladi, masalan elektr dvigateli). Transformatorning ishlash prinsipi 
elektromagnitik induksiya qonuniga asoslanadi, shuning uchun uni elektromagnitik 
qurilma deb aytiladi.
Transformatorlar ayniqsa elektr uzatish tizimlarida muhim rol o‘ynaydi. Aynan 
transformatorlarning ixtiro qilinishi o‘zgaruvchan elektr tokini uzoq masofalarga 
samarali (quvvat isrofini kamaytirib) uzatish imkonini yaratdi. Elektrostansiyalarda 
ishlab chiqarilgan elektr energiyasini uzoq masofalarga uzatishda, energiya 
isrofini kamaytirish uchun kuchlanish oshiriladi. Iste’molchida esa, liniyadan 
kelayotgan 
yuqori 
kuchlanish, 
qurilmalarning 
ishchi 
kuchlanishigacha 
pasaytiriladi. Kuchlanishni bunday ko‘paytirish va kamaytirish transformatorlar 
yordamida amalga oshiriladi. 

---

Elektrostansiyaning 
12 000 
V 
o‘zgaruvchan kuchlanishi (9.2- rasm) 
transformatorlar yordamida bir necha yuz kilovolt kuchlanishgacha orttiriladi va 
uzatish liniyasiga beriladi, iste’molchida esa bu kuchlanish yana transformatorlar 
yordamida pasaytiriladi (zamonaviy elektrostansiyalarda generatorlar 12 kV dan 
25 kV gacha kuchlanishda o‘zgaruvchan tok ishlab chiqaradi). Bundan tashqari, 
ko‘plab elektr va elektron qurilmalarining ishchi qismlari turli xil kuchlanishlarda 
(asosan 4V, 6V, 9V, 12V, 24V, 36V kuchlanishda ishlovchi qurilmalar keng 
tarqalgan) ishlaydi. 220 V tarmoq kuchlanishini ana shu kuchlanishlargacha 
pasaytirish uchun qurilmalarda maxsus transformatorlar ishlatiladi. 
12.2- rasm. Elektr energiyasini uzatish sxemasi. 
12. 3-rasm.Komp’yuter transformatori 12.4-rasm.
Payvandlash transformatori
Bu transformatorlar kuch transformatorlari deb aytiladi. Kuch 
transformatorlari qurilmaning qismlarini kerakli kuchlanishlashdagi elektr toki 
bilan ta’minlaydi. Yoki elektr payvandlashda kuchlanish pasaytiruvchi 
transformatorlar yordamida 18-24 V kuchlanishgacha pasaytiriladi va elektr 
razryadi (elektr yoyi) hosil qilib payvandlanadi. Kuchlanishni pasaytirib razryad 
tokini oshirish payvandlash xavfsizligini ta’minlaydi. Bugungi kunda elektr 
payvandlashning texnikaviy axamiyati xammamizga ma’lum.
сақлагич 
Ўзгармас ток, ўзгарувчан ток ва қаршилик 
режимлари 
Улаш 
қисқичлари 
Қурилма ўлчов диапазонини ва амперметр вольтметр ёки омметр 
режимларини танлаш дастаги
Ток кучи ва 
кучланиш 
шкаласи 

---