2 mavzu. Transformatorlar haqida umumiy tushunchalar, uning tuzilishi va ishlash prinsipi transformatorlar Reja

Qisqacha tarixiy ma’lumotlar.
Transformator elektr qurilmasi sifatida 
birdaniga paydo bo‘lmagan, uning hozirgi, biz biladigan transformator ko‘rinishiga 
kelishi o‘ziga yarasha rivojlanish davrini bosib o‘tgan. Transformator 
elektromagnitik induksiya qonuni asosida ishlaydi, demak, u Faradeyning 
elektromagnitik induksiya qonuni bilan bog‘liq. Shuning uchun ham Faradeyda 
transformator haqida qandaydir tushuncha va tajribaviy asoslar bo‘lmasligi 
mumkin emas edi. Haqiqatan ham u, 1831-yildagi o‘z tajribalarida temirga 
o‘ralgan mis chulg‘amlar yonma- yon turgan paytda, birinchi chulg‘amga tok 
ulansa, ikkinchi chulg‘amda ham qisqa muddatli tok paydo bo‘lgani haqida 
yozgan. Lekin Faradey o‘zgarmas elektr tokidan foydalanganligi uchun, ikkinchi 
chulg‘amdagi tok qisqa muddatli bo‘lgan (faqat ulanish jarayonidagi o‘zgarish 
tufayli). Faradey bu paytda masalaga kuchlanishni o‘zgartirish nuqtai-nazaridan 
yondoshmagani 
uchun 
ahamiyat 
bermagan 
va 
uni 
o‘rganmagan. 
Transformatorning paydo bo‘lishi 1852 yilda fransuz muhandisi
G. Rumkorf 
tomonidan yaratilgan induksion g‘altakdan boshlanadi. Bu g‘altak yordamida u 
katta kuchlanishli elektr toki hosil qilgan. Keyinchalik, 1872 yilda Moskva 
universitetining professori 
Aleksandr Grigorevich Stoletov magnit materiallarda 
gisterezis xalqasini kashf etdi va transformatorlar texnologiyasining rivojlanishiga 
katta hissa qo‘shdi. 
Tom ma’nodagi transformatorni birinchi bo‘lib rus olimi Pavel Nikolaevich 
Yablochkov ixtiro qildi va 1876 yil 30 noyabrda o‘z ixtirosini patentladi. Uning 
transformatori hozirgi transformatorlardan biroz farq qilib, ikkala chulg‘am ham 
bitta to‘g‘ri sterjen-o‘zakka o‘ralgan edi. 1884 yilda Angliyada aka-uka Eduard 
va Jon Gopkinsonlar esa yopiq o‘zakli transformatorni yaratishdi va magnit 
zanjirlarini hisoblashni amalga tadbiq etdilar. Bu kashfiyotlar transformatorlar 
texnologiyasini va ularni ishlab chiqarishni rivojlantirishda muhim omil bo‘ldi.
Transformatorlarning o‘zaklarini yupqa plstinkalar ko‘rinishida yasab, uyurmali 
toklar ta’sirini kamaytirish g‘oyasi Tomas Edisonning shogirdi Eptonga tegishli. 
Transformatorlarning kashf qilinishi o‘zgaruvchan elektr tokidan malda 
foydalanish imkoniyatollarini kengaytirdi. Jumladan, 1889 yilda rus i injeneri 
Mixail Osipovich Dolivo-Dobrovlskiy uch fazali o‘zgaruvchan elektr toki 
sistemasini yaratdi va 1891 yilda 95 kV yuqori kuchlanishli elektr uzatish liniyasi 
orqali 230 kVt gacha bo‘lgan quvvatni 175 km masofaga uzatib, o‘zgaruvchan 
elektr toki yordamida katta quvvatli elektr energiyasini uzoq masofalarga uzatish 
mumkin ekanligini amalda isbotlab berdi. Shu davrdan boshlab sanoat miqyosida 
(katta quvvatlarda) o‘zgaruvchan elektr toki ishlab chiqarish va uni uzatish 
amaliyotga keng kirib kela boshladi.