2 mavzu. Transformatorlar haqida umumiy tushunchalar, uning tuzilishi va ishlash prinsipi transformatorlar Reja

 Transformator chulg‘amlarining ulanish sxemalari. 
Uch 
fazali 
transformatorlarda chulg‘amlarning o‘zaro ulanish sxemalari va chulg‘amlarni 
б
а 
Истеъмо
лчи 
а

---

o‘ralish yo‘nalishlariga qarab transformator gruppalarga ajratiladi. Bunday 
gruppalash amaliy jihatdan juda katta ahamiyatga ega. Ayniqsa elektr uzatish 
liniyalarida trasnformatorlarning parallel ishlashida ulanishlarning amaliy 
ahamiyati beqiyos. Masalan, uch fazali tok sistemasidan ma’lumki, faza va liniya 
kuchlanishlarining nisbati ulanish turiga bog‘liq. Nol nuqtasi yerga ulangan yulduz 
sxemada, faza kuchlanishi liniya kuchlanishidan 
marta kichik. Shuning uchun, 
katta kuchlanishli (odatda 35 kV dan yuqori) elektr uzatish liniyalari pasaytiruvchi 
transformatorining kirish chulg‘amlarini yulduz sxemada ulash fazalarda 
kuchlanish kamroq bo‘lishini va mos holda izolyatsiyaning ham arzonroq 
bo‘lishini ta’minlaydi.
Bundan tashqari transformatorning asosiy ko‘rsatkichi-transformatsiya 
koeffitsienti kirish va chiqish kuchlanishlarining nisbatiga teng bo‘lib, (9.5) 
munosabatga ko‘ra faza va liniya kuchlanishlari bo‘yicha transformatsiya 
koeffitsientlari bir xil





k
n
n
U
U
2
1
2
1
yoki
Л
Л
Л
k
n
n
U
U


2
1
2
1
ya’ni
Л
k
k


Chulg‘amlar (Y/ Δ) sxemada 
ulanganda


k
k
Л
3
. Chulg‘amlar (Δ /Y) sxemada ulanganda esa
3


k
k
Л
. 
Chulg‘amlarning ulanish sxemalaridan tashqari bu chulg‘amlarning o‘zakda 
qanday 
yo‘nalishda o‘ralgani ham ahamiyatlidir. Kirish va chiqish 
chulg‘amlarining o‘zakdagi o‘ralishi yo‘nalishiga va chulg‘amlarning ulanish 
sxemalariga qarab qarab transformatorlar ulanish turkumlarlariga (gruppalarga) 
ajratiladi. Bu turkumlarda kirish va chiqish kuchlanishlari fazalari bilan 
farqlanadi. Bu farq esa, chulg‘amlarning o‘ralish yo‘nalishlarini va chulg‘am 
uchlarini qanday tanlashga qarab yuzaga keladi. Masalan 14.4- a rasmdagi 
o‘zakda chulg‘amlar bir tomonlama o‘ralgan va chulg‘am uchlarining belgilanish 
tartibi ham bir tomonlama A, X, a, x tartibda (tepadan pastga qarab). Bu 
chulg‘amlardagi kuchlanishlar (kirish kuchlanishi U
1
, chiqish kuchlanishi U
2
) 
ham bir tomonga yo‘nalgan (17-b rasm). O‘zakdan magnit oqimi har ikki (kirish va 
chiqish) chulg‘amni bir tomonga qarab kesib o‘tadi. Demak xar ikki chulg‘amdagi 
elektromagnitik jarayonlar bir fazada kechadi. Ya’ni hosil bo‘lgan Ye
1
va Ye
2
induksion e.yu.k. larning fazalari ham bir xil (bir tomonga yo‘nalgan), 17- b 
rasmga qarang. Elektromagnitik induksiya qonuniga ko‘ra Ye
1
va Ye
2 
induksion 
e.yu.k.lar U
1
, U
2
kuchlanishlarga nisbatan 180° burchakka siljigan (qarama-
qarshi).
Ulanish sxemalarida turkumlarni belgilash uchun soatning minut va soat
strelkalaridan foydalanish qulay. Bunda soat va minut strelkalari orasidagi burchak 
kirish va chiqish kuchlanishlari orasidagi faza siljishni bildiradi. Masalan faza 
siljishi 30° bo‘lsa 11 bilan belgilanadi, chunki soat 11
00 
da strelkalar orasidagi 
burchak 30° bo‘ladi, 180° bo‘lsa soat 6
00 
ga mos keladi va hokazo. 
14.4 rasmdagi ulanish gruppasida chulg‘amlar (Y/ Y ) sxemada ulangan bo‘lsa,
bunday gruppalash Y/ Y-12 deb, agar chulg‘amlar ( Δ/ Δ ) sxemada ulangan 
bo‘lsa, bunday gruppalash Δ/ Δ-12 deb belgilanadi, chunki soat 12
00 
da minut va 

---

soat strelkalari ustma- ust tushadi, yoki ular orasidagi burchak 0° ga (yoki 360° ga) 
teng.
14.4-rasm. Chulg‘amlarning ulanishini gruppalashga doir: 
a-chulg‘amlarning o‘ralishi va chulg‘am uchlarining belgilanishi; b-chulg‘amlar 
dagi kuchlanish va e.yu.k. lar yo‘nalishi; v-gruppani o‘zgartirish. 
Gruppa 6 gruppa 11 gruppa 5 
14.5-rasm. Gruppalashni soat millari bo‘yicha belgilash. 
Bunday gruppalar amalda ko‘p bo‘lib ulardan 12 tasini aloxida ajratib 
ko‘rsatish mumkin. Bu ulanish turkumlari Y/ Δ-1, Y/ Δ-1, Y/ Y -2, Δ / Δ-2, va 
12 gacha. To‘la burchak360°, uning 1/12 qismi 30°, shuning uchun gruppalarda 
kirish va chiqish kuchlanishlari faza siljishlari gruppa raqamini 30° ga ko‘paytirib 
hosil qilinadi.
б
в
a
)