Icmailov Astan Ibragimovich Bokiyev Abdujolol Abdulxamitovich

W
1
) tarmoqdan o‘zgaruvchan 
kuchlanish berilsa, u holda ikkala chulg‘amni birlashtiruvchi magnit oqimi (
F
) 
ta’sirida ikkilamchi chulg‘am(
W
2
)da e.yu.k. hosil bo‘ladi va u erdan yukni 
ta’minlovchi ikkilamchi tok oqib o‘tadi. Shu tariqa birlamchi konturdan 
(birinchi tarmoqdan) ikkilamchi konturga (ikkinchi tarmoqqa) o‘zgaruvchan tok 
quvvati uzatiladi. Magnit o‘zak ikki chulg‘am orasidagi magnit bog‘lanishni 
kuchaytiradi. 
Oddiy turdagi transformatorlarning yuksiz ishlagandagi tarqoq maydoni 
asosiy maydonning 0,25% dan ham kichikdir. Po‘lat isroflari esa nominal 
quvvatning 1% ga ham bormaydi. Chulg‘amlardagi (qisqasi – misdagi) quvvat 
isrofi ham juda kichikdir. Shu sababli yuksiz ishlash rejimini tahlil 
qilganimizda, avval soddalashtirilgan transformatorni, ya’ni unda tarqoq 
maydon, misdagi va po‘latdagi quvvat isrofi yo‘q deb faraz qilingan holni 
ko‘ramiz ya’ni 
0
,
0
,
0
0
1
1



P
r
X
. 
Transformator 
yuksiz 
ishlaganda 
tarmoqdan 
kelayotgan 
quvvat 
quyidagicha sarflanadi:
a) birlamchi chulg‘am (mis) dagi quvvat isrofi
1
2
0
1
r
mI
P
m

(chulg‘am 
alyuminiydan yasalgan bo‘lsa ham mis isrofi deb nomlash qabul qilingan);
b) magnit o‘zak po‘latidagi asosiy isroflar R
p.o
(po‘lat isrofi); v) yuksiz 
ishlash qo‘shimcha isroflari R
q.O
. 
Transformatorlarga tarmoqdan kelayotgan quvvatning hammasi isroflarni 
qoplash uchun sarflanadi. Shuning uchun 
.
.
.
.
1
0
o
k
о
п
m
P
P
P
P



(4.1.3) 
Bu tur quvvat isroflari R
q.o
ning asosiy xillari quyidagilardir:

---

187 
a) po‘lat tunukalarga mexanik ishlov (mos. shtamplash) berilishi 
natijasida po‘lat tuzilishining (strukturasi) o‘zgarishi sababli hosil bo‘lgan 
quvvat isrofi;
b) o‘zakning qismlari tutashgan joylari va o‘zakni tortuvchi shpilka 
o‘rnatilgan joylaridagi induksiyaning har xilligi tufayli vujudga kelgan isrof;
v) o‘zakning mahkamlagichlari va boshqa konstruktiv qismlar – shpilka, 
to‘sinlarni siquvchi po‘lat balkalar, transformator idishida va h.k. hosil qiluvchi 
isroflar; g) yuqori kuchlanishli transformatorlarning izolyasiyalaridagi isrof. 
Tadqiqotlar 
shuni 
ko‘rsatadiki, 
issiq 
jo‘valangan 
po‘latli 
transformatorlarda yuksiz ishlash qo‘shimcha isroflarining hamma xillari 
o‘zakdagi induksiya qiymati 1,5 Tl dan oshganda keskin ortar ekan. 
Transformator o‘zaklaridagi induksiyaning qiymati aksariyat uchraydigan 1,15-
1,17 Tl qiymatga yaqin bo‘lganda qo‘shimcha isrof R
q.o
ulushi asosiy isroflar 
R
PO
ning 15-20% ni tashkil etar ekan, ya’ni 



o
k
no
n
P
P
P
.
(1,15

1,20)R
n.O
(4.1.4)