Icmailov Astan Ibragimovich Bokiyev Abdujolol Abdulxamitovich

6.3.2. O’zgaruvchan tok dvigatelli elektr yuritmalarning tezligini rostlash
 
Asinxron motorning aylanish chastotasi 
bo‘lgani uchun uning chastotasi 
va
ni o‘zgartirish bilan rostlanadi. Statordagi magnit maydon chastotasi 
ni 
o‘zgartirish uchun stator chulg‘amining juft qutblar soni 
ni yoki unga 
beriladigan uch fazali tokning chastotasi 
ni o‘zgartirish kifoya. Asinxron 
motorni boshqa elektr mashinalari bilan turli xildagi kaskad sxemalarida ulab 
ishlatish ham uning chastotasini rostlash mumkin. Bu usullar asinxron motor 
chastotasini qoniqarli ko‘rsatkichlarga ega qilib rostlash ancha murakkab 
bo‘lgani uchun ular amalda kam qo‘llaniladi.
 
Sirpanish S ni o‘zgartib motor chastotasini rostlash. 
Aylantiruvchi 
moment ifodasiga binoan asinxron motor sirpanishini o‘zgartirish uchun rotor 
zanjiridagi aktiv qarshilik 
yoki statorga beriladigan kuchlanish 
ning 
qiymatini o‘zgartirish kerak. 5.3.10-rasm,
a
da faza rotorli motorning rotor 
zanjiriga aktiv qarshilikni kiritish bilan uning tabiiy xarakteristikasidagi 
tezligining 
dan
gacha rostlangani ko‘rsatilgan.

---

295 
Bunda 
ortishi bilan 
va, demak, aylantiruvchi moment ham 
kamayadi. Natijada motor validagi chastota momentlar muvozanati tiklangunga 
qadar kamayib boradi. -rasmda stator chulg‘amiga beriladigan kuchlanishi 
kamaytirish bilan 
b
– qisqa tutashtirilgan rotorli va 
v
– rotoriga aktiv qarshilik 
kiritilib 
bo‘lgan faza rotorli asinxron motorlari chastotasini rostlash 
ko‘rsatilgan. Demak, 
bo‘lib, 
qiymati 30% ga kamaytirilganda 
qisqa tutashtirilgan rotorli motor chastotasi 10÷15% ga kamaysa, rotoriga 
qarshilik kiritilib,
qilingan motor chastotasi 50÷60% ga 
kamayadi. Kuchlanish pasayganda motorning o‘ta yuklanish qobiliyati keskin 
kamayadi. Rotor chulg‘amiga kiritiladigan aktiv qarshilikni ko‘paytirish bilan 
esa mexanik xarakteristika qattiqligi va, demak, rostlash mo‘‘tadilligi keskin 
pasayib, rotor zanjiridagi qarshilikning qizishiga sarflanadigan quvvat isrofi 
keskin ko‘payib boradi. SHu sababli, sirpanishni o‘zgartirish bilan olinadigan 
chastotani rostlash diapazoni 
bo‘ladi. Sirpanishni o‘zgartirish 
bilan chastotani rostlash diapazonini kengaytirish va har bir chastotada motor 
ishini mo‘‘tadillash, ya’ni qoniqarli qattiqlikka ega bo‘lgan mexanik 
xarakteristikani olish uchun muallif ishtirokida yangi usul taklif etilgan. Bu 
usulga binoan chastotani rostlash uchun rotor zanjiriga aktiv qarshilikni kiritish 
bilan birga stator chulg‘amiga o‘zgarmas tok ham beriladi. Qarshilik hamda 
o‘zgarmas tok qiymatlarini o‘zgartirish bilan motor chastotasini keng 
5.3.10-rasm. Sirpanish S ni o‘zgartib motor chastotasini rostlash. 

---

296 
diapazonda rostlash imkoni olinadi. CHastotaning bunday rostlanishida asinxron 
mashina bir vaqtda motor va elektrodinamik tormoz rejimlarida ishlaydi. shu 
sababli bu usulda asinxron motorining salt ish rejimidagi tezligini ham va, 
demak, mexanik xarakteristika qattiqligini ham rostlash imkoni olinadi.