Icmailov Astan Ibragimovich Bokiyev Abdujolol Abdulxamitovich

Rostlash 
xarakteristikasi.
YUklama 
bilan 
ishlayot gan 
generatordagi 
)
(
я
к
I
f
i

bog‘lanish rostlash xarakteristikasi deb ataladi. Bunda 
yuklama toki /
ya
ning o‘zgarishiga qaramay, generator kuchlanishi o‘zgarmas, 
ya’ni 
const
U
U
н


va 
const
n

bo‘lib qolishi kerak. [3,8] 
 
5.4.3. Cinxron generatorlarning tarmok bilan parallel ishlashi. 
 
Elektr stansiyalarida, odatda, bir necha generatorlar o‘rnatiladi. Bu 
generatorlar o‘z energiyalarini umumiy shinaga uzatib, o‘zaro parallel ishlaydi. 
YUklama talabiga binoan parallel ishlovchi generatorlarning soni o‘zgarib turadi 

---

311 
va natijada har bir generatorni to‘la quvvat bilan ishlatish imkoni olinadi. 
Bundam tashqari, elektr stansiyalari ham o‘z energiyalarini bitta umumiy 
energetik sistemaga berib, o‘zaro parallel ishlashga ulanadi. 
Bunda elektr stansiyalarning foydali ish koeffitsienti ancha yuqori 
bo‘lib, ularda o‘rnatilgan mashina va uskunalardan yaxshiroq foydalaniladi va 
har extimoldan asrash (extiyotlash) uchun kerak bo‘lgan generatorlar soni 
kamayadi. 
Sinxron generatorlarni parallel ishlashga ulash uchun quyidagi shartlarga 
rioya qilish kerak: 
1)
ishlab turgan va parallel ishga ulanuvchi generator kuchlanishlarining 
qiymati o‘zaro teng, ya’ni U
I
=U
II
fazalari esa 180°ga farq qilishi lozim; 
2)
generatorlar chastotasi o‘zaro teng, ya’ni f
I
=f
II
 
va ularning fazalari bir 
xil ketma-ketlikka ega, ya’ni 
A
1
 V
1
 S
1
 
va 
A
2
V
2
S
2
 
bo‘lishi lozim. 
Agar U
I
> U
II
bo‘lib, boshqa shartlar bajarilgan bo‘lsa, u xolda generator 
chulg‘amlarida potensial farqi 
Δ
U paydo bo‘lganligi sababli tenglashtiruvchi I
t
toki xosil bo‘ladi. Bunda chulg‘amning aktiv qarshiligi juda kichik kiymatga 
egaligi uchun uni xisobga olinmaydi. SHu sababli I
t
tokini 
Δ
U vektoridan 90° 
ga keyinda keluvchi deb qabul qilinadi. Bunda tenglashtiruvchi tok ikkala 
generator uchun ham reaktiv tok bo‘lib, kuchlanishi katta generatorda I
T
— 
induktiv, kuchlanishi kichikda esa, I
T
–sig‘im xarakterida buladi. Tenglashtiruvchi 
tokdan F
yad
undan esa 
E
yad1
 
x.osil bo‘lib, kuchlanishi ortiq. bo‘lgan birinchi 
generatorning U
1
 
kuchlanishi Ugacha kamayadi. Ikkinchi generatorda esa, I
t
cig‘im toki bo‘lib, undan generatorni magnitlantiruvchi yakor reaksiyasi, so‘ngra 
E
yadII 
xosil bo‘ladi va natijada generatorning U
2
 
kuchlanishi U gacha ko‘payadi. 
Tenglashtiruvchi tok I
T
tufayli generator chulg‘amlaridan nominal yuklama 
tokini o‘tkazish imkoni bo‘lmay, natijada ular quvvatidan to‘la foydalanilmaydi. 
Ammo, tenglashtiruvchi tok reaktiv bo‘lgani uchun undan generatorlarni 
aylantiruvchi birlamchi motor momentiga teskari bo‘lgan moment xosil 
bo‘lmaydi. 
5.5.5-rasm, 
a 
da kuchlanishlari o‘zaro teng bo‘lmagan, ya’ni U
I
> U
II
bo‘lgan generatorlarning parallel ishlashidagi vektor diagrammasi ko‘rsatilgan. 

---

312 
Agar generator kuchlanishlari faza buyicha 180° dan kichikroq burchakka 
farq qilsa, u holda ham 
Δ
U sababli generator chulg‘gamlaridan tenglashtiruvchi I
T
toki o‘tadi
. 
Bu tok ham 
Δ
U fazasiga nisbatan 90° ga keyinda keluvchi bo‘ladi. 
Agar tenglashtiruvchi tok vektori deyarli U
II
vektori tomon yo‘nalgan bo‘lsa, I
T
toki 
ikkinchi generatorga aktiv tok xisoblanadi. Ikkinchi generator chulg‘amida I
T
toki paydo bo‘lishi bilan u shu onda yuklama oladi va natijada generator 
rotorini aylantiruvchi birlamchi motor valida uning momentiga teskari bo‘lgan 
moment xosil bo‘ladi. 
5.4.5 – rasm. Parallel ishlashga ulangan generatorning vektor diagrammalari: a – 
kuchlanishlari o‘zaro teng bo‘lmagan, ya’ni U
1
> U
11
bo’lganligi; b – 
kuchlanishlari bir-biriga nisbatan 180
0
burchakdan kichikroq burchakka farq 
qilgandagi; v – chastotalari o’zaro teng bo’lmagan, yani f
1
≠
f
11
bo’lgandagi 
vector diagrammalar. 
Tenglashtiruvchi tok birinchi generator chulg‘amidan o‘tishi bilan generator 
rotorining aylanishi tomon yo‘nalgan elektromagnit momenti xosil bo‘ladi. 
Birinchi generator rotori o‘zining aylanishi tomon, ikkinchisiniki esa, o‘zining 
aylanishiga teskari tomon bo‘yicha ma’lum burchaklarga buriladi va natijada 
θ
 
burchagi nolga, U
I
va U
II
kuchlanish fazalarining farqi esa 180° ga teng bo‘lib 
qoladi. 
Generator kuchlanishlarining fazalari 180° ga nisbatan kattaroq burchak 
θ
 
ga farq qilsa, u xolda parallel ishlashga ulanishda xosil bo‘luvchi keskin 

---

313 
mexanik kuchlar sababli generator va birlamchi motorlar ishdan chiqishi 
mumkin. 5.5.5-rasm, 
b 
da U
I
va U
II
kuchlanishlar fazasining farqi 180° ga teng 
bo‘lmagan holga tegishli vektor diagramma ko‘rsatilgan. Agar parallel ishlashga 
ulanuvchi generatorlarning chastotasi o‘zaro teng bo‘lmasa, u holda yuqoridagi 
singari hodisa sodir bo‘ladi. Bunda 
Δ
U va 
θ
qiymati uzluksiz ravishda, ya’ni 
Δ
U
 
qiymati noldan to 2U
f
gacha, 
θ
 
esa noldan to 180° gacha o‘zgarib turadi 
(5.5.5-rasm, 
v).
5.4.5-rasm, 
v 
da f
I
va f
II
 
chastotalari teng bo‘lmagan xolga tegishli 
kuchlanishlarning vektor diagrammasi ko‘rsatilgan. [1,3]