Icmailov Astan Ibragimovich Bokiyev Abdujolol Abdulxamitovich

R
0
= 
∆
r
p
 
bo‘ladi. Po‘latda isrof bo‘ladigan quvvat qancha katta bo‘lsa, salt ishlash 
tokining aktiv qismi ham shuncha katta bo‘ladi. Agar ferromagnit o‘zak 
kalinligi 0,35 ... 0,5 mm bo‘lgan ayrim plastinkalardan yig‘ilsa va chastota 50 
Gs bo‘lganda 
I
oa
salt ishlash toki 
I
o ning ko‘pi bilan 10% ini tashkil qiladi. 
I
Oa

---

199 
ning qiymati gisterezis va uyurma toklar ta’sirida sarflanadigan aktiv 
quvvat qiymati bilan aniqlanadi. Salt ishlash tokining aktiv qismi 
Ì
0
ning 
vektori fazasi bo‘yicha 
I
Or
vektoridan 90° oldinda keladigan qilib chiziladi. 
Bunda salt ishlash toki 
I
o ning vektori 
I
Oa
va 
I
or
vektorlarining geometrik 
yig‘indisi bilan aniqlanadi. Vektor diagrammadan 
I
o ning effektiv qiymatini 
quyidagicha aniqlash mumkin: 
2
2
0
o p
o a
I
I
I


(4.1.23) 
Demak, 
I
o vektori magnit oqimi 
F
t
 
vektoridan 

burchakka oldinda 
keladigan bo‘ladi. 

burchak m a g n i t a v i y o r q a d a q o l i sh 
burchagi deyiladi. 
Asosiy magnit oqimi birlamchi va ikkilamchi chulg‘amlarda 
E
1 
va 
E
2
 
EYUK ni hosil qiladi. Ilgari aytilganidek, bu EYUK nipg vektorlari fazalari 
jihatilan magnit oqimi vektorlaridan 90° orqada keladigan qilib chiziladi.
Transformatorga elektr tarmog‘idan beriladigan Ù
, 
kuchlanish vektorini 
aniqlash uchun birlamchi chulg‘am uchun EYUK tenglamasiga murojaat 
qilamiz. Bunda
(— È
1
)
 
vektor mikdor jihatidan 
È
1
, vektorga teng va 
yo‘nalishi jihatdan unga qaramaqarshi chiziladi. Birlamchi chulg‘amning aktiv 
qarshiligida kuchlanish pasayishi, ya’ni 
Ì
0
R
1
 
vektor 
(—È
1
)
vektor oxiridan 
Ì
0
vekgor yo‘nalishida chi–ziladi. CHulg‘amning induktiv sarshiligida kuchlanish 
pasayishi, ya’ni 
]I
o
x
1
 
vektor fazasi jihatidan 
Ì
0
vektordan 90° oldinda qilib 
chiziladi. Bu vektor
Ì
0
R
1 
vektor oxiridan 
Ì
0
vektorga tik qilib chiziladi. 
Ì
0
R
1 
va 
jI
o
x, 
vektorlarning geometrik yig‘indisi birlamchi chulg‘amning to‘la
qarshiligida kuchlanish pasayishi, ya’ni 
I
o 
z
1
 
vektorni beradi. SHunday qilib, 
diagrammada birlamchi chulg‘amning aktiv, induktiv va to‘la qarshiliklarida 
kuchlanishlar pasayishi uchburchagini hosil qilamiz (
I
6–rasm). CHulg‘am 
qarshiliklari va ulardagi kuchlanish pasayishi juda kichkina bo‘lgani uchun 
vektor diagrammada bu uchburchak juda kichkina bo‘ladi. 
Transformatorga tarmoqdan beriladigan kuchlanish 
Ù
1
 
vektori (— 
YO
1
) 
va 
I
o 
z
1

vektorlarning yig‘indisi bilan aniqlanadi yoki vektor 
I
o
 x
g
 
uchini nuqta 0
 
bilan tutashtirib 
Ù
1 
vektorni olamiz. 

---

200 
Transformator salt ishlaganda uning ikkilamchi chulg‘amidan olinadigan 
foydali quvvat 
(R
2
) 
nolga teng. Lekin transformator ishlashi uchun tarmoqaan 
qandaydir quvvat qabul qiladi. Bu quvvat salt ishlash quvvati 
(R
o
) 
deyiladi. Salt 
ishlash quvvati magnitlanish protsessiga sarflanadigan quvvatdan (bu haqda 
yuqorida aytib o‘tildi) hamda birlamchi chulg‘amdan tok o‘tganda uning aktiv 
qarshiligida issiqlik energiyasiga aylanadigan quvvat (
Ì
2
0
R
1
) dan iborat. Salt 
ishlash toki 
I
o
va chulg‘amning aktiv qarshiligi kichkina bo‘lganligi uchun 
birlamchi chulg‘amda issiqlikka aylanadigan quvvat (
Ì
2
0
R
1
) miqdori juda 
ozgina bo‘ladi; shuning uchun hisoblashlarda ko‘pincha u e’tiborga olinmaydi. 
Bu sharoitda tarmoqdan olinadigan quvvat faqat magnitlanish protsessida (
∆
p
gis
+ 
∆
p
uyu
) sarflanadi deyilsa bo‘ladi. Lekin aslida: 
R
0 
= 
∆
p
gis
–|– 
∆
p
uyu
+ 
Ì
2
0
R
1
(4.1.24) 
Salt ishlash quvvati 
R
o
 
ning qiymati, transformatorning salt ishlash 
parametrlari va boshqalar salt ishlash tajribasidan aniqlanadi. [1,2]