Icmailov Astan Ibragimovich Bokiyev Abdujolol Abdulxamitovich

F 
ning bir necha protsentinigina tashkil 
qiladi. Sochilma magnit oqimi birlamchi chulg‘amda sochilma EYUK 
E
sI
 
ni 
hosil qiladi. Sochilma EYUK ning qiymati birlamchi chulg‘amning sochilma 
induktiv qarshiligida kuchlanish pasayishi bilan e’tiborga olinadi, ya’ni 
E
s1
=-j
È
2
= Ù
2
I
0
x
1
. 
Transformator salt ishlaganda ikkilamchi chulg‘am kuchlanishi 
(
U
2
) 
ikkilamchi chulg‘am EYUK 
E
g 
ga teng bo‘ladi, ya’ni 
È
2
 = Ù
2
.
Salt ishlash sharoitida transformatorga tarmoqdan beriladigan kuchlanish, 
asosan, birlamchi chulg‘amda hosil bo‘ladigan o‘zinduksiya EYUK 
E
1
 
bilan 
hamda juda oz qismi, birlamchi chulg‘amning aktiv va induktiv qarshiliklarida 
kuchlanishning pasayishi (
Ì
0
R
1
va 
jÌ
0
x
1
) 
bilan muvozanatlashadi. SHunday 
ekan, transformatorning‘ salt ishlashi uchun EYUK lar va toklar tenglamasini
quyidagicha yozish mumkin: 
Ù
1 
= (È
1
) + j
 I
0
x
1
. + 
Ì
0
R
1 
Ù
2 
= È
2
,
(4.1.21) 
Ì
1
 = Ì
0 

---

198 
Endi transformatorning salt ishlash rejimi uchun vektor diagrammasini 
quramiz. Vektor diagrammani qurishda vektorning uchi va oxiri tushunchasi 
kiritiladi. Odatda, vektorning yo‘nalishini ko‘rsatuvchi tomoni uning oxiri, 
vektor boshlanadigan nuqta uning boshi deb qabul qilingan. Vektor 
diagrammani qurishdan oldin unda qatnashuvchi kattaliklar uchun masshtab 
tanlanadi.
Salt ishlash rejimi uchun vektor diagramma qurishni asosiy magnit oqimi 
F
t 
ning vektorini tanlangan masshtabda biror 
O 
nuqtadan istalgan yo‘nalishda, 
masalan, gorizontal yo‘nalishda chizamiz (3.2.–rasm). 
Transformatorlarning salt ishlash toki birlamchi chulg‘amning nominal 
tokiga nisbatan juda kichkina bo‘ladi va amalda nominal tokning 2 ... 10% idan
oshmaydi. 
Salt ishlash toki ikki qismdan iborat bo‘ladi: salt ishlash tokining reaktiv 
qismi 
I
Or
va salt ishlash tokining aktiv qismi 
I
Oa
. Salt ishlash tokining reaktiv 
qismi transformatorning ferromagnit o‘zagida uning magnit oqimini hosil qiladi. 
SHuning uchun ham tokning bu qismini ko‘pincha magnitlovchi tok (
I
a) 
deyiladi. Magnitlovchi tok salt ishlash tokining asosiy qismini tashkil qiladi. 
Magnitlovchi tokning qiymati transformatorning magnit zanjirini hisoblash yo‘li 
bilan aniqlanadi. Vektor diagrammada esa bu tokning (ya’ni, 
I
Or
yoki 
I
a) 
vektori magnig oqimi vektori yo‘nalishida chiziladi. 
Transformator ishlashi uchun salt ishlash rejimida o‘zgaruvchan tok 
manbaidan qandaydir aktiv quvvatni qabul qiladi. Bu quvvat, asosan, 
magnitlanish protsessiga sarflanadi. Ferromagnit o‘zakda magnit oqimi doimo 
o‘zgarib turganligi uchun bu aktiv quvvat qayta magnitlanishga (gisterezisga) 
hamda uyurma toklar hosil bo‘lishiga sarflanadi. Bu quvvat transformatorning 
po‘latida sarflanadigan yoki isrof bo‘ladigan quvvat deyiladi. Salt ishlash 
quvvati, taxminan po‘latda isrof bo‘ladigan quvvatga teng, ya’ni