Ichki ishlar vazirligi a k a d e m I y a s. Isxakov, V. Topildiyev

5-§. Legatlar va fideikomisslar
Legatlar va fideikomisslar rim huquqida keng qo‘llanilib, asosan
bu singulyar asosda huquqni qabul qilish bilan bog‘liq bo‘lgan,
ya’ni legatlar merosni qabul qilishdan voz kechish, yoki marhum
tomonidan qoldirilgan mulkdan boshqa shaxsga ma’lum bir
summani berib qo‘yish to‘g‘risidagi farmoyish yoki vasiyatnoma
bo‘lib hisoblangan.
Legatlar XII jadval qonunlari asosida vujudga kelgan. Shaxs
o‘z o‘limidan oldin farzandlarining yashash sharoitlarini e’tiborga
olgan holda ularga  vasiyatnoma asosida  meros qoldirgan. Bu holat,
o‘z o‘rnida boshqa shaxslarga majburiyat yuklagan. Majburiyatda
(vasiyatnomada) o‘g‘illari, qizlari yoki xotiniga ro‘zg‘orni tebratish
uchun marhum tomonidan qoldirilgan mulkdan qancha summa
berish kabi munosabatlar ko‘rsatilgan.
Rim huquqining dastlabki rivojlanish  paytida legatlar kam
qo‘llanilgan, ammo huquqiy munosabatlarning yanada takomil-
lashishi natijasida singulyar asosda huquqni qabul qilish keng
qo‘llaniladigan bo‘ldi, hatto legat bilan bog‘liq munosabatlar
bo‘yicha ekstraordinar protsess asosida himoya qilinish huquqlariga
ham ega bo‘ldi.
Rim huquqida bundan tashqari fideikomisslar ham mavjud
bo‘lib, vafot etayotgan shaxsning oxirgi yozma yoki og‘zaki ravishda
biror bir shaxsdan biror narsani berib qo‘yish yoki talab qilib
olib boshqa shaxsga berish kabi munosabatlarni amalga oshirish
iltimoslari vijdonan, chin yurakdan bajarish uchun qilinayotgan
oxirgi iltimos bo‘lib hisoblangan. O‘tmishda bu iltimosni bajarish
ma’naviy, axloqiy vazifa sifatida baholangan.
Imperator Avgust hukmronligi davrida esa, bu majburiy
xarakterga ega bo‘lib, u konsullarga, pretorlarga yoki ma’muriy
mahalliy organlarga murojaat qilishni belgilab berdi va uning
bajarilishini majburiy holatga keltirdi.

---

174
Imperator Yustinian esa 529—531-yillarga kelib, uni bajarishni
butunlay majburiy tarzda qat’iylashtirdi, legat va fideikomisslarni
birlashtirdi hamda bu harakatlarni albatta beshta guvoh oldida amalga
oshirish lozimligini ta’kidladi.