Ibn Hazm, 10-asr olimi, Ispaniyada, Kordobadagi qo’lyozmalarga ko’ra

Rageh Omar, BBCning “Yevropaning islomga oid tarixi”ko’rsatuvidan olingan so’zlar.

Piri Reis xaritasi topilganida butun dunyo bo’ylab hayajonlanish, ajablanish avj oldi, buning sababi quyidagicha: bu xarita 1498-yili amalga oshgan Kolumbning 3-ekspeditsiyasi paytida yaratilgan, hozirda esa mavjud bo’lmagan xarita bilan bog’liq. Xaritadagi Braziliya hududi ustiga bitilgan yozuvda Piri Reis shunday deydi: “quyidagi xaritaning qanday vujudga kelganini shu qism ko’rsatib beradi. Hech kimda bunday manba bo’lmagan. Bu bechora odam (o’zini aytgan) uni o’z qo’llari bilan yaratgan, tayyorlash vaqtida u 20ta viloyatlararo xaritalardan, dunyo kartalaridan, Hindiston xaritasidan, portugaliyaliklar yaratgan, Pokiston, Hindiston va Xitoy tasvirlangan 4ta xaritadan va yana Kolumb tomonidan chizilgan, dunyoning g’arbiy qismlari aks etgan xaritadan ham foydalangan…Bu xaritadagi Yangi yerlar sohillari va orollari Kolumbning xaritasidan olingan”.

Kolumbning xaritalaridan boshqa bironta ham iz qolmagan, hammasi yo’qotilgan. Keyin, musulmon xitoylik admiral Zheng He tomonidan dunyo xaritasi tuzildi. Bu voqea 1418-yillarga borib taqaladi. Biz Piri Reis bu xarita bilan ham tanishib chiqqan yoki chiqmaganidan bexabarmiz.
Charles Hapgood, 1966-yili, Piri Reisning xaritasi(uning tuzilganiga 370yil bo’lgandan keyin) Antarktikani ko’rsatayotgani haqidagi fikrni ilgari suradi. Lekin bu g’oya bugungi kungacha o’z qiymatini yo’qotgan, xaritada ko’proq Janubiy Amerika sohilbo’yi shaharlari, joylari tasvirlanganga o’xshaydi,bundan tashqari xaritaning hayvon terisi parchasiga chizilgani ham oxirgi fikrni qaysidir
ma’noda tasdiqlab beradi. Manbada yana Janubiy
Amerikaning And tog’lari tasvirlangan, bu tog’ tizmalarini 1527-yili ispaniyaliklar “birinchi bo’lib ko’rgan”. 1513-yilgi dunyo xaritasining bu bo’lagi ohu terisiga chizilgan bo’lib, unda Ispaniyaning ketma-ket qirg’oqlari, Sharqiy Afrika ko’rsatilgan.
Piri Reis shu nuqtada to’xtab turmagan, 1528-yilda ikkinchi xaritasini yaratdi, hozirgi kungacha uning 1/6 qismigina yetib kelgan. Unda Atlantikaning shimoli-g’arbiy qismi, Venesueladan to Nyufaundlend oroligacha, Grinlandiyaning janubiy tomonlari aks etgan. Tarixchilar xaritaning ma’lumotlarga boyligidan hayratlanishgan, biroq, uning boshqa qismlarini qidirishlar samarasiz yakunlandi.
7-asrdan boshlab, musulmonlar haj ziyoratini yo’lga qo’yishadi, ular uylaridan minglab mil uzoqdagi joyga—Makkaga borish uchun yayov yoki tuyada yo’lga chiqishadi. Qog’ozning paydo bo’lishi 8-asr haj ziyorati yo’lboshlovchilariga boshqalar uchun yo’l yo’riqnomasi, xaritasini ishlab chiqish imkonini berdi.