I qism. Fotometriya asoslari

 
3.5.5. To‘yinganlik 
To‘yinganlik deb, rangli tusning ifodalanish darajasiga aytiladi, 
ya’ni rangning toza spektral yoki shu yorqinlikdagi axromatik rangga 
yaqinlik darajasini ifodalaydi. 
Spektral ranglarda rangli tus eng kuchli ifodalangan, shu sababli 
ularni eng to‘yingan deb hisoblash qabul qilingan. Rangli tuslar kuchsiz 
ifodalangan ranglar kuchsiz to‘yingan deyiladi. 
Tuslarning kuchsiz to‘yingan ranglariga, masalan, oq bo‘yoq bilan 
kuchli aralashtirib bo‘yalgan dekoratsiyalarning xira bo‘yog‘i, hamda 
tarkibida qora rangning juda ko‘p aralashmasi bo‘lgan to‘q bo‘yoqlar.

---

226 
To‘yinganlik R harfi bilan belgilanadi va to‘yinganligi (yoki 
tozaligi) shartli ravishla 100% deb qabul qilingan eng to‘yingan spektral 
ranglarga nisbatan foizlarda ifodalanadi. 
Ranglarning sifatiga to‘yinganlik kabi tegishli bo‘lgan «tozalik» 
atamasi o‘lchov rangshunosligida ko‘proq qulay bo‘lib, bunda 
o‘lchanadigan rangga teng rangni beradigan oq bilan aralashgan spekral 
rangning hissasini aytish qabul qilingan. 
Rangdorlikka ega bo‘lmagan axromatik rangning to‘yinganligi 
nolga teng deb qabul qilingan. Fizikada bunga o‘xshash usul tinchlikda 
bo‘lgan (harakatsiz) jismlarga nisbatan qo‘llanilib, ularning tezligi nolga 
teng deyiladi. 
3.5.6. O‘zidan yorug‘lik chiqaradigan jismlar va nurlanishlar 
ranglarining tavsiflari 
Sirtlari turli-tuman tusda bo‘lgan atrofdagi jismlar har doim ham 
oq rangli yorug‘lik bilan yoritilabermaydi. Bundan tashqari, 
yorug‘likning yoritish intensivligi ham uzluksiz o‘zgarib turadi. Demak, 
obyektlarning rangi ularning tuslarining rangi o‘zgarmas bo‘lgani kabi 
o‘zgarmas bo‘la olmaydi va yoritilganlik kattaligiga hamda yoritishning 
rangdorligiga bog‘liq holda o‘zgaradi. Masalan, quyosh bilan 
yoritilayotgan qora qog‘oz soyada turgan oq qog‘ozga nisbatan obyektiv 
ravishda yorug‘roq (ravshanroq) ko‘rinadi. Qora qog‘ozning yorqinligi 
esa (% qaytarishi) har doim oq qog‘ozga nisbatan kam bo‘ladi.
Shunday qilib, nurlanishlarning ranglarini muhokama qilinganda 
yorqinlik tushunchasi, faqat bo‘yoq tusiga tegishli deb hisoblanib rang 
tavsiflaridan chiqarib tashlanadi va yorqinlikdan jiddiy farq qiladigan 
RAVSHANLIK tushunchasi bilan almashtiriladi. 
Ranglarning rangdorligini baholash esa hamma hollarda rang tusi 
va to‘yinganlik bilan baholanadi.