I qism. Fotometriya asoslari

2.3.5. Eksponometrik hisoblashlarda rang harorati 
Chet el amaliyotida eksponometrik hisoblashlarda rang haroratini 
o‘ta qulay – mayred sonlar deb ataladigan ifodalash va hisoblash usuli 
qabul qilingan. (Mired – sokraщenie ot Micro reciprocal degree). Bu 
usul fotokino tasvirga olishlardagi rang haroratini kompensatsiyalash 
uchun mo‘ljallangan rangli konversiyali yorug‘lik filtrlarining ta’sirini 
tavsiflash uchun ham qo‘llaniladi.
Yorug‘lik filtrlarini rusumlash uchun qo‘llaniladigan mayred-
sonlarda hisoblash uchun rang haroratining teskari kattaligini 10
5
ga 
ko‘paytirib topiladi. Masalan, rang harorati 5000 K bo‘lgan oq rang 20 
mayred son bilan ifodalanadi va bu shunday hisoblanadi: 10
5
/5000 = 
100000/5000 = 20.
Rang harorati 3000 K bo‘lgan chiroqning qizilsimon yorug‘ligi 33 
soni (bu sonlar «dekamayred» deb ataladi) bilan ifodalanadi. Bu 
yorug‘liklar-dagi ranglar farqi 13 dekamayredni tashkil qiladi va 
ularning fotografik ta’sirini tenglashtirishi mumkin bo‘lgan konversiyali 
yorug‘lik filtri-ning miqdoriy tavsifi hisoblanadi. Havorang yorug‘lik 
filtrlari «V» harfi (Blue – havo rang so‘zidan) bilan belgila-nadi va ular 
mayred sonini kamaytiradi, qizilsimon yorug‘lik filtrlari «R» harfi (Red 
– qizil so‘zidan) bilan belgilanadi va ular mayred sonini oshiradi. 
Demak, «V13» bilan belgilangan yorug‘lik filtri rang harorati 3000
K 
bo‘lgan chulg‘omli chiroqlarda kunduzgi yorug‘lik uchun chiqarilgan 
plenkada tasvirga olishda yaroqli hisoblanadi, «R13» yorug‘lik filtri esa, 

---

111 
kunduzgi yorug‘likda chiroq-ning yoritilganligiga mo‘ljallangan 
plenkada tasvirga olish uchun yaroqlidir.
Yoritishning ba’zi bir rang haroratini tavsiflovchi mayred soni 
ma’lum bo‘lsa, unda berilgan plenka uchun zarur bo‘lgan tasvirga olish 
konversiyali yorug‘lik filtrini hisoblash oson bo‘ladi. Biroq shuni 
e’tiborga olish kerakki, o‘zining yorug‘lik filtrida rang haroratining 
Kelvin gradusida nisbiy siljishi harorat shkalasining qismiga bog‘liq 
holda har xil bo‘ladi. Masalan, R10 yorug‘lik filtri rang harorati 10.000 
K ni 5000 K ga, 2.500 K haroratni esa, faqat 500 K ga kamaytiradi.
Rang haroratini 3130 K dan 3500 K gacha balanslanadigan rangli 
LN turdagi negativ plenkalar 32 – 28,6 dekamayredli yoritish 
rangdorligini talab qiladi. Rang haroratini 4840
K dan 5770 K gacha 
balanslanadigan rangli DS turdagi negativ plenkalar 20,7 – 17,4 
dekamayredli yoritish rangdorligini talab qiladi.