I qism. Fotometriya asoslari

 
2.3.4. Umumiy va mahalliy ekspozitsiya kattaliklarini boshqarish 
Umumiy kadr ekspozitsiyasining kattaligini o‘zgartirish uchun 
quyidagi vositalarni qo‘llash mumkin.

---

109 
1. Tasvirga olish ob’ektining umumiy yoritilganligini o‘zgartirish. 
Sun’iy yorug‘lik bilan ishlashda (masalan, chulg‘omli chiroqlar bilan) 
bunga har xil yo‘llar bilan erishiladi: 
a) chiroqning quvvatini o‘zgartirish bilan. Ob’ektning va 
ekspozitsiyaning yoritilganligi elektr quvvatining birligi bo‘lgan vattga 
proporsional o‘zgaradi. 
b) yorug‘lik manbasidan ob’ektgacha bo‘lgan masofani 
o‘zgartirish bilan. Nuqtaviy yorug‘lik manbasida masofaning teskari 
kvadratlari qonuni amal qiladi. Nonuqtaviy manbani, agar yoritilayotgan 
ob’ektgacha bo‘lgan masofadan o‘lchamlari 40 va undan katta marta 
kichik bo‘lsa, uni nuqtaviy manba deb hisoblash mumkin.
c) yorituvchi asbobning armaturasida yorug‘lik manbasini 
fokuslash vositasi bilan yorug‘lik dastasining kengligini o‘zgartirish 
bilan. 
d) reostat yoki transformator yordamida asbob klemmasiga elektr 
tarmog‘idan kelayotgan kuchlanishni o‘zgartirish bilan. Rangli tasvirga 
olishda bu usuldan foydalanilmaydi, chunki, bunda yorug‘liknig rang 
harorati o‘zgarib qoladi. 
e) 
yorituvchi 
asboblar 
oldiga 
uning 
spektral 
tarkibini 
o‘zgartirmaydigan har xil yutuvchi osma bilan. 
2. Tasvirga olish kamerasining ob’ektivini diafragmalash bilan. 
Bitta diafragmaning keyingi qo‘shni diafragmaga ketma ket o‘tishida 
ekspozitsiya geometrik progressiya ko‘rinishida o‘zgaradi.
3. Tasvirga olishning chastotasini o‘zgartirish bilan. Ekspozitsiya 
chastotaga teskari proporsional bo‘ladi.
4. Obtyurator tirqishining ochilish burchagini o‘zgartirish bilan. 
Ekspozitsiya obtyuratorning burchak kattaligiga to‘g‘ri proporsional 
bo‘ladi.
5. Hamma kadrga ob’ektiv oldiga kulrang yorug‘lik filtrini 
o‘rnatish bilan. Ekspozitsiya yorug‘lik filtrining o‘tkazish koeffitsientiga 
to‘g‘ri proporsional va uning optik zichligining antilogarifmi bo‘lgan 
karraligiga teskari proporsional bo‘ladi. Masalan, yorug‘lik filtrining 
optik zichligi 0,3 ga teng bo‘lsa, ekspozitsiya 2 marta kamayadi, chunki 
0,3 ning antilogarifmi 2 ga teng. Boshqacha aytganda, D ning 0,3 ga 
teng bo‘lgan qiymati diafragmaning bitta bo‘limmasiga teng quchlidir. 
Agar ekspozitsiyani 8 marta, ya’ni diafragmaning 3 bo‘limmasiga 
kamaytirish kerak bo‘lsa, unda zichligi 0,9 (0,3 ning uchlangan zichligi) 
bo‘lgan kulrang yorug‘lik filtrini qo‘llash kerak. 

---

110 
Mahalliy ekspozitsiyaning kattaligini to‘rtta usul bilan boshqarish 
mumkin: 
a) tasvirga olish ob’ektining alohida detallarining ravshanligini 
o‘zgartirib, uning mahalliy yoritilganligini o‘zgartirish bilan;
b) ob’ektning qaytarish koeffitsientini uni ochroq yoki to‘qroq 
bo‘yoq bilan qayta bo‘yab o‘zgartirish mumkin, ba’zida oddiygina 
sirtini suv bilan ho‘llash yordamida. Ayniqsa bu yelimsimon bo‘yoqli 
sirtlar uchun samarali bo‘ladi. 
c) ob’ektning ortiqcha yorqin bo‘lgan detallarining rangli 
nurlanishlarini saralab yutadigan rangli tasvirga olish yorug‘lik filtrini 
qo‘llash bilan. Yorug‘lik filtrining rangi ortiqcha yorqin detalning 
rangiga to‘ldiruvchi qilib olinadi. 
d) kadrning ortiqcha yorqin uchastkalarini kashirlaydigan tasvirga 
olishda qo‘llaniladigan kulrang yorug‘lik filtrini qo‘llash bilan.