I қисм. Машинасозлик технологияси асослари I боб. Машиналарни ишлаб чиқариш

Олти нуқта қоидаси. Заготовкани мосламада тўла базалаш учун унда тайёрламанинг базавий сиртларига нисбатан маълум тартибда жойлашган олтита таянч нуқтасини яратиш зарур ва етарлидир.


Базалар ҳақида тушунчалар. База билан ўзаро контактда бўладиган идеал таянч нуқталарининг сонига ва маҳрум қилинадиган қўзғалувчанлик даражасига кўра призматик заготовка ва деталларда учта таянч нуқтаси билан контактда бўлган ўрнатиш базаси – А, иккита таянч нуқтаси билан контактда бўлган йўналтирувчи база – В ва битта таянч нуқтаси билан контактда бўлган таянч базаси – С фарқ қилинади (5.1-расм).
Узун цилиндрик жисмни (l > d) фазода ориентирлаш учун унинг А цилиндрик сиртини z координаси билан XOY текислигини иккита икки томонлама боғланишлар билан ва x координатасини YOZ (5.2-расм) текислиги билан иккита боғланишлар орқали бириктириш керак ва бу ҳолатда жисм тўртта эркинлик даражасидан маҳрум бўлади (ОХ ва OZ ўқи бўйлаб силжиш ҳамда OX ва OZ ўқлари бўйлаб айланиш имконияти).
Жисмни ОУ ўқи бўйлаб силжиш имкониятини тўхтатиш учун унинг С торец сиртини икки томонлама боғланиш – y координаси билан XOZ текислигини бириктириш керак.
Жисмни олтинчи эркинлик даражасидан маҳрум қилиш учун (ўз ўқи атрофида айланиш имконияти) шпонка ариқчаси сиртида В жойлашган таянч нуқта кўринишидаги олтинчи икки томонлама боғланиш кўзда тутилган бўлиши лозим.
Заготовка ва деталларнинг аниқлигини ва база сифатида танланган сиртларнинг ишончлилигини ошириш учун ўрнатувчи база сифатида бир тўғри чизиқда ётмаган, лекин ўзаро узоқроқ учта таянч нуқтага ўрнатиш имконияти бўлган энг катта сирт танланади, йўналтирувчи база сифатида эса энг узун сирт танланади.
Ж исмни ОУ ўқи билан ҳаракатини чеклаш учун унинг ён сирт (С) томонини ХОZ текисликни У кординатаси билан икки томонлама алоқа ҳосил қилиш керак. Охирги 6 - эркинлик даражасидан махрум қилиш, яъни ўз ўқи атрофида айланиб кетишини чегаралаш учун уни шпонка ариқчаси орқали 6 - таянч нуқтани ҳосил қилиш керак. Бу ҳолда А сирт йўналтирувчи база, ён сирт томон С таянч база ва шпонка ариқчаси В иккинчи таянч база деб аталади (5.2-расм).