I қисм. Машинасозлик технологияси асослари I боб. Машиналарни ишлаб чиқариш

6.2. Механик ишлов бериш учун қўйимларни ҳисоблаш

Ишлов бериш учун қўйимларни ҳисоблаш формулалар бўйича аниқланадиган минимал қўйим ни ҳисоблашдан бошланади. Бунда минимал қўйимни ҳисоблайдиган формуланинг кўриниши операциянинг мазмунига қараб ўзгариши мумкин. Масалан, тешикка ишлов беришда (сидириш, йўниб кенгайтириш, хонинглаш, меъёрга  ўлчамга етказиш ва ҳоказо) формуладаги ташкил қилувчи Z₃ қ0 га тенг.

Шунинг учун ; (6.9)
У ҳолда (4.2) формулага мос равишда ёзиш мумкин

бундан
(6.10)
Агар ўлчамлар сони тўртта ёки ундан ортиқ бўлса, энг катта қўйим (4.14) формулага асосан қуйидаги формуладан аниқланади
Z^maxқZ^minҚ1,2 (6.11)
қўйимларни ҳисоблашда ташкил қилувчи звеноларнинг ўлчамлари бўйича ҳам ҳисоблаш мумкин:
(6.12)
(6.13)

Бу формулалар (4.1) формуладан келиб чиқади ва қўйим ўлчам занжирининг беркитувчи звеноси сифатида қабул қилинади.

6.1-мисол. 45h8, Lқ100 мм, R_zқ3,2 мкм бўлган валга йўниш ва жилвирлаш кетма-кетлиги бўйича ишлов бериш учун операцияларнинг қўйим қатлами ва валнинг ўлчамлари аниқлансин. Заготовка-иссиқ ҳолатда прокатланган пўлат чивиқ.
Маълумотномаларда келтирилган қийматлардан фойдаланиб, қуйида келтирилган босқичлар бўйича ҳисоблаймиз.
Бошланғич заготовка-одатдаги ESқ0,4 мм; ЕIқ-0,7мм, R_zқ150 мкм, Тқ250 мкм аниқликда иссиқ ҳолатда прокатланган чивиқ. Т-заготовканинг диаметрига рухсат этилган допуск. Фазовий хатолик Z₂. Солиштирма эгрилик _Э қ0,12 мкм; заготовканинг умумий эгрилиги (марказларга ўрнатиб ишлов беришда).
;
Фазовий хатоликлар Z₃. Заготовкани марказлашда содир бўлган хатолик, яъни ўқнинг силжиш катталиги
_эқz₃қ0,25 Z₃қ0,25 қ0.36мм
Фазовий хатоликларнинг йиғиндиси

Йўниш операциясидан кейин: h11 квалитет бўйича аниқлик учун; Тқ0,16; R_zқ20 мкм; валнинг тепиши Z₃* 0,1мм. Маълумотномада келтирилган барча малумотларни 6.1-жадвалдан олинади.

6.1-жадвал

Ҳисоблаш учун дастлабки маълумотлар

Операциялар	Чекли четга чиқишлар мкм	/адир-будирлик, RZi,мкм	Нуқсонли қатлам, hi, мкм	Z2	Z3
Прокат (дастлабки заготовка)	Қ0,4; -0,7	150	250	0,006	0,36
Йўниш	0; -0,16	20	30	-	0,1
Жилвирлаш	0; -0,039	3,2	5,0	-	-

Қўйимларни ва операцион ўлчамларни ҳисоблаш ишлов берилган сиртдан бошлаб дастлабки заготовка йўналиши бўйича амалга оширилади.

Жилвирлаш:
минимал қўйим:


номинал қўйим:
.
Максимал қўйим қуйидагича аниқланади:
.
Йўниш. Йўниш учун номинал операцион ўлчам (6.1) формула бўйича аниқланади:
,
Якуний
Йўниш учун минимал қўйим:

Йўниш учун номинал (назарий) қўйим:

Заготовканинг назарий диаметри:

иссиқ ҳолатда прокатлаш услида олинган чивиқнинг диаметрини
қабул қиламиз.
Йўниш учун қўйимнинг ҳақиқий ўлчами: