konsorsiyalar
xarakterlidir.
Konsorsiyalar.
Konsorsiya tushunchasi fanga V.N.Beklemishev va
L.G.Ramenskiylar tomonidan kiritilgan. V.N.Beklemishev konsorsiya de-
ganda ayrim tu r biror biotsenoz tarkibiga kirar ekan, u m a’lum bir edifika-
tor yoki dom inant tur bilan birgalikda boshqa individlar bilan yashayotgan
(tanasi ichida yoki yuzasida) bir nechta boshqa individlardan iborat
epibiotlar va endobiotlardan tashkil topishini tushunadi. M asalan, yong'oq
o'simligi tuproqda yashaydigan zam burugiar bilan birga tana va shoxlari-
dagi epifit holda yashaydigan moxlar va lishayniklar to'qimalaridagi parazit
zam burugiar hamda juda ko‘p bo‘g‘imoyoqIilar bilan murakkab konsorsi-
yani hosil qiladi. H ar bir yong‘oq tupi ana shunday konsorsiyalardan ibo
rat. D ala sichqoni ektoparazitlari, ichki organlaridagi bakteriyalari, sodda
hayvonlari, parazit chuvalchanglari bilan birga konsorsiyaga misol b o ia
oladi. Konsorsiyalardagi ichki aloqa bogianishlam i o ‘rganish bioget-
senozlardagi katta bir muammolardan biri hisoblanadi.
L.G.Ramenskiy moddalar almashinuvi nuqtayi nazaridan o'sim liklar
hamjamoasidagi hayoti va taqdiri bir-biri bilan chambarchas bogiangan
hamda umumiy b o ig an har xil organizmlarning majmuyini sonsorsiyalar
deb ataydi. C hunonchi, daraxtlar orasida (yong‘oq, olm a, d o ia n a ,
tog'olcha) ular uchun xos b o igan parazitlar, saprofitlar, epifitlar (moxlar,
lishayniklar), simbaontlar (mikroorganizmlar, mikroblar, rizosferalar va
boshq.), zararkunandalari, changlantiruvchilar, meva va u ru g ia m i tarqa-
tuvchi va hokazolar.
Hozirgi zamon tushunchasicha konsorsiya deganda biotsenozdagi bi
ror bir avtotrof (geterotrof) organizm yoki populatsiya majmuyi atrofidagi
geterotrof organizmlarning populatsiyasiga aytiladi. Bunda har bir a ’zo ik-
kinchi bir a ’zo bilan trofik va topik bogianishlarda b o iad i.
H ar bir konsorsiya markaziy yadro (konsorsiyaning determ inanti) va u
bilan bogiangan trofik va topik bogianishlardagi konsortlardan tashkil
topgan.
Konsorsiyalar o ‘z navbatida bir-biri bilan bogiangan bir nechta kon-
sentrlarni hosil qiladi. Ulaming birinchi determ inant bilan bevosita
bogiansa, ikkinchisi esa bilvosita bogianadi va hokazo. Birinchi konsentr
konsorblarni modda va energiya manbayi sifatida determ enant organizm
konsorsiyalaridan foydalanadi. Ikkinchi konsentr konsortlari esa birinchi
konsentrni tashkil etgan organizmlar hisobiga oziqlanadi va hokazo.
Tirik o‘simlik va hayvon oiganlari, ulardan ajralib chiqadigan moddalar,
shuningdek o'lik orgaaik qoldiqlar ozuqa manbayi boiib hisoblanadi.
Konsorsiya determinantlari o'simlik (fitokonsorsiyalar) individi popu-
latsiyalari b o iish i mumkin. Organizmlarning hosil qilgan konsorsiya lari
o'zaro, to ‘g‘ridan-to‘g‘ri yoki bilvosita ta ’sirlarda b o iib , determ inantlar va
konsortlar soniga ijobiy yoki salbiy ta ’sir ko'rsatadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |