|
i
■
•
—
■
Û
«.
T a ' " '
IS B N 9 7 8 - 9 9 4 3 - 1 0 - 2 1 5 - 6
r r ^
© «Fan va texnologiya» nashriyoti 2009.
Ekologiya — agronomiya mutaxassisliklari talabalariga o ‘qitiladigan
biologik fanlar orasida muhim nazariy va amaliy ahamiyatga ega. U
agronomlik, ziroatchilik, polizchilik, o ‘rmonch¡Iik va paxtachiiik fanlaridan
olingan bilimlami nazariy mustahkamlaydi, chunki bo‘lajak agronomlaming
kasb faoliyati asosan tashqi muhit bilan uzviy bogiangan. U lar doimo tup-
roq, suv, iqlim va madaniy o'simliklar bilan ish ko'radi. Kishilik jamiyatining
taqdiri ko‘p hollarda agronomlaming ish faoliyatiga ham bog'liq bo‘lib qoldi.
Sog‘lom tabiatni asrash, tabiat in ’omlaridan oqilona foydalanish hozirgi
zamonning dolzarb muammolaridan hisoblanadi. Shu sababli bo'lajak
agronomlaiga ekologiya bilimini o'rgatish, ya’ni tabiiy manbalardan oqilona
foydalanishni o'rgatish muhim ahamiyat kasb etadi. 0 ‘g‘itlardan, suvdan
foydalanishni, yeming sho'rlanishi, yangi yerlarni o'zlashtirilishi va shu kabi
tadbiriy choralarning foydali va zararli tomonlarini talabalar e ’tiboriga havola
etisli zarur. Bundan tashqari, tashqi muhitning illoslanislii, o ‘simlik va liay-
von turlarining yo'qolib kamayib ketayotganligi, ozuqa va suv manbalarining
yetishmasligi, tuproq eroziyasi kabi muammolami yoritib berish kerak. Ana
shunday noxush holatlardan tabiatni asrash choralarini topish yuzasidan
izlanishlar olib borish zarurligiga e ’tibom i jalb etish lozim.
0 ‘zbekiston tabiati turli xil ekologik sharoitga ega bo'lib, uni biz
e ’zozlashimiz va ko‘z qorachig'iday asrashimiz lozim. Agar unga nisbatan
xo'jasizlik qilinsa, bu qanday salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkinligi
O ral dengizi misolida yaqqol ko'rinib turibdi.
Fanni o'rganish davrida talabalar populatsiya va uning tizimi, popu-
latsiya tarkibidagi turlar va ulaming o ‘zaro munosabatlari, ekosistemalar,
biosfera va ulaming komponentlariga zarar keltinnasdan, oqilona foydalanish
usullari to ‘g‘risidagi bilimlarga ega bo‘ladilar.
Aziz talaba, Sizning e’tiboringizga havola etilayotgan bu darslik qish-
loq xo'jaligi institutlarida agronomiya mutaxassislari uchun tuzilgan na-
munaviy dastur asosida yoritilgan.
M azkur kursdan foydalanib, bilim oigan liar bir talaba Respublikamiz
oldida turgan ekologiya fani bilan bog'liq bo'lgan m uam m olarni yechishda
qo‘l keladi degan umiddamiz.
1. Ekologiyaning predmeti, raaqsadi va vazifasi.
Autekologiya va sinekologiya
f Ekologiya yunoncha «oikos» (eykos) — yashash joyi, makon va «logos» —
fan, so'zidan olingan bo‘Iib, tirik organizmlarning tevarak atrofdagi muhit
bilan o ‘zara munosabatini o'rganadigan biologik fan hisoblanadi. Ekologiya
muhit omillarining o'simlik va hayvonlar organizmiga ta ’sirini, organizm va
populatsiyaning muhit omillariga ko‘rsatadigan reaksiyalarini, populatsiyalar
soni va tizimini bir xil saqlovchi mexanizmlami (jarayonlami), tabiiy gu-
ruhlarning biologik mahsuldorligini, biogeotsenozlar yoki ekosistemalaming
harakatlanish qonuniyatlarini va biosferani o ‘rganadi.-f Tirik tabiat qanday
tuzilgan, qaysi qonunlar asosida mavjud va rivojlanadi, u inson ta’siriga qan
day javob beradi, bularning barchasi ekologiyaning predm etidir/
Inson borki, hayot uchun kurashadi, tabiatning barcha injiqliklariga
moslashishga intiladi, har bir kishi tabiat in’omlaridan foydalanadi, quradi,
bunyod etadi. Odatda, inson biror maqsadni ko'zlab tabiatning muayyan
bir sohasida ijobiy yoki ko'pincha salbiy ta ’sir ko'rsatishi mumkin.
Kishilar o ‘zlari uchun turar joylar barpo etar ekanlar, buni atrof-
m uhitning o ‘simlik va hayvonot dunyosiga qandaydir salbiy ta ’siri bo‘ladi,
natijada, tabiat kambag'allashib boradi. Inson qurilish materiallari sifatida
tabiiy o ‘rm onlarni keragidan ortiqcha kesadi, demak, o'sim lik dunyosi
qisqarib, u o ‘z navbatida atmosfera havosini musaffo bo'lishiga rahna
tug'diradi, tuproq eroziyaga uchraydi, yer osti suvlari kamaya boradi,
ko'chkilar paydo bo‘lib, sel natijasida jarliklar hosil bo'lishi mumkin. Bu
lavha insonning tabiatga ko‘rsatgan ta ’siridan bir parcha xolos. Tabiatga
nisbatan ko‘r-ko‘rona yondoshish, uning ehsonlaridan ayovsiz foydalanish
pirovardida og‘ir asorat qoldirishi mumkin.
Bizni o ‘rab turgan butun tabiat, borliq, ming yillar mobaynida shun-
day bir muvozanatga kelganki, uning bir boMagiga yetkazilgan ozor boshqa
boiaklariga liam salbiy ta ’sir ko'rsatm ay qolmaydi. Tabiatga ta ’sir etishda
ba’zi jiddiy xatolarga y o i qo‘yilishi mumkin ekanligini Orol fojiasi mi-
solida yaqqol ko‘rsatish mumkin.
Hozirgi zam on ekologiyasi odam va biosfera o ‘rtasidagi o ‘zaro m uno-
sabat masalalarini jadal o ‘rganmoqda.
Í
Hozirgi zam on ekologiyasining yana muhim vazifalaridan biri, bu
gik resurslardan oqilona foydalanish, odam faoliyati ta ’sirida tabiat
o ‘zgarishIarini oldindan ko'ra bilish, tabiatda kechayotgan jarayonlam i
.boshqarish y o ilarin i o ‘rganish, zararkunandalarga qarshi kurashning zarar-
siz va sam arador usullarini yaratish, sanoat korxonalarida chiqindisiz tex-
nologiyani ishlab chiqish va joriy etishdir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
