I ham dam ov, Z. Bobom uradov, E. Hamdamova

3.  Tashqi  muhit  omillarining  tirik  organizmlar  faoliyatiga  ta ’sirini 
o'rganish.
  Bu  usul  turli  xillarda  amalga  oshiriladi.  C hunonchi,  u  yoki  bu 
obyekt  yuzasidan  uzöq  vaqt  va  murakkab  kuzatishlar  olib  boriladi.  Bunda 
ko‘pincha  tajriba  kuzatishlar  o'tkaziladi.  Bu  usullar  bilan  ekosistemani  do- 
imiyligini  va  uning  tarkibidagi  o'sim liklar  hayvonlar va  odamlarning  har  xil 
sharoitga  moslashish  belgilarini  aniqlash  mumkin.
4.  Ko'p  turli  jamoalardagi  organizmlarning  o'zaro  munosabatlarini 
o'rganish  usullari.
  Bu  usullar  ekosistemaning  muhim  qismi  hisoblanadi. 
Ular  yordamida  tabiatda  yoki  laboratoriyada  organizmlarning  trofik  m u­
nosabatlarini  aniqlash  mumkin.  Masalan,  radioaktiv  izotoplar  yordamida 
bir  organizmdan  ikkinchi  organizmga  qancha  miqdorda  organik  m oddalar 
va  energiya  (ya’ni  o'simliklardan  o ‘txo‘r  hayvonlarga,  o ‘txo‘r  hayvonlardan 
yirtqichlarga)  o'tganligini  aniqlash  mumkin.