I. H. Hamdamov, S. A. Abilova hozirgi zamon tabiiy fanlar konsepsiyasi

Muhokama savollari:
1. Hayotning paydo b o‘lishi to ‘g ‘risida qanday nazariyalar bor?
2. Biokimyoviy evolyutsiya nazariyasining mohiyatini tushuntiring.
3. Ilk bor paydo b o‘lgan organizmlami tushuntirib bering.
4. J.B.Lamark va uning evolyutsion nazariyasi nimalardan iborat?
5. Tabiiy tanlanish deganda niinani tushunasiz va bu sohadagi Ch.Darvin va
A.Uolleslarning ishlanni yoriting.
6. Evolyutsiya to ‘g ‘risida hozirgi zamon tushunchalari.
7. Evolyutsiyaning molekulyar asoslari nimadan iborat?
8. Evolyutsiyaning genetik asoslari nimadan iborat? Neodarvinizm nima?
183

---

ADABIYOTLAR:
1.Вилл К. Биология. - М.: М ир, 1968, стр. 6 2 5 -6 4 2 .
2.Грин Н., Стаут У., Тейлор Ф. Биология. Том 3. -М .: Мир, 1990, стр.253^-
282.
3.Дубнишева Т.Я. К онцепции современного естествознании. - М.: 200б.
стр. 612-635.
XV BOB. IQLIM VA UNING 0 ‘ZGARISHI
Iqlim va uning o ‘zgarishining insoniyat rivojlanishiga ta’siri. 
Iqlim tu- 
shunchasi taxminan 2200-yil oldin yunonistonlik olim G ipparx tom oni­
dan kiritilgan bo'lib, u yunonchada quyosh nurlarining kun yarimida Yer 
yuzasiga “og‘ishi” ni bildiradi. Hozirgi vaqtda iqlim deganda harorat, namlik 
va atmosfera sirkulyatsiyasining o'ziga xos rejimini vujudga keltiradigan, 
m a’lum joy uchun eng ko'p takrorlanadigan ob-havo xususiyatlari tushu­
niladi.
Iqlim va uning o'zgarib turishi o'simliklar va hayvonot olamining rivoj­
lanishi va insonning inson sifatida shakllanishini ta ’minlaydi.
Olimlaming taxmin qilishicha, bundan 65 mln. yil ilgari Yerga ulkan 
asteroid kelib urilgan, natijada atmosferaga juda ko'p chang chiqarilgan va 
oqibatda dunyo uch yil zimistonga aylangan. Quyosh nurlarining kam tu- 
shishi natijasida harorat pasaygan, ko'p o'simliklar o'sishdan to'xtagan, 
oziq zanjirlari buzilgan va ko'p turlar, shu jumladan, dinozavrlar ham 
qirilib ketgan. Bu dinozavrlarning qirilib ketish sababini tushuntiruvchi 
yetakchi nazariyalardan biridir.
Boshqa nazariyaga ko'ra inson zoti taxm inan 6 mln. yil oldin, yog'in 
miqdori kamayib, harorat keskin pasaygan davrda tez rivojlana boshlagan.
Afrikadagi Buyuk Yoriq Vodiysidagi eng qadimgi ajdodlarimiz daraxt- 
larda yashashga moslashgan edilar. Lekin iqlimning uzoq vaqt davom etgan 
o'zgarishlari natijasida daraxtlar o't-o'simliklar bilan almashgan. Eng qadim­
gi ajdodlarimiz oilalari o'zlari moslashgan sovuqroq va quruq yalang tekis- 
likka o'tib, yirtqichlar yashashi mumkin bo'lgan sharoitga tushib qolganlar. 
Ana shunday qirilib ketishi mumkin bo'lgan sharoitda ikki evolyutsion 
sakrash yo'li bilan moslashib olganlar. Birinchi evolyutson sakrashda uzoq 
masofaga tik yurib bora oladigan, qo'llari bola va oziqni tashish uchun bo'sh 
bo'lgan mavjudotlar va undan keyin katta aqliy imkonivatlarga ega bo'lgan, 
m ehnat va ov qurollarini ishlata oladigan, ham o'simlik, ham go'sht yey- 
digan mavjudotlarga aylanganlar. Ikkinchisida — aqliy qobiliyati bo'lgan 
mavjudotlar dastlabki odam deb qaralgan. Inson keyinchalik moslasha borib, 
yanada kuchli bo'lgan iqlim o'zgarishlariga moslashgan.
184

---

Muzlik davrida quruqlik ko‘priklari orqali Osiyodan Amerikaga va Tinch 
okeani orollariga ko‘chib o ‘tganlar. Bu ketma-ket ko‘chishlarda albatta falokat- 
lar ham bo'lgan. Bu falokatlarning ayrimlari unchalik kuchli bolm agan.
Oxirgi yuz yilliklar va ayniqsa, XX asrning xususiyati shundaki, inson- 
laming faoliyati m a’lum joy va hududning iqlim sharoitiga yaxshi moslash­
gan o‘simliklar hamda hayvon turlarini yaratish va o ‘stirishga qaratilgan.