I. H. Hamdamov, S. A. Abilova hozirgi zamon tabiiy fanlar konsepsiyasi

Iqlim o'zgarishi va qishloq xo ‘jaligi. 
Haroratning oshishi insoniyatga 
bevosita emas, balki bilvosita ham xavf tug‘dirishi mumkin. Harorat, nam- 
lik va quyosh nuri bilan ta ’minlanganlik o ‘zgarsa, qishloq xo‘jaligi sohala- 
rining o'zgarishi turgan gap. Iqlim modellariga ko‘ra, o'rtacha global haro­
ratning ortishi dengiz sathining ko‘tarilishiga (ya’ni qishloq xo‘jaligi yer- 
larini suv bosishi va qirg‘oq bo ‘yi sizot suvlarining sho‘rlanishi), bo‘ron va 
jazirama kabi ekstremal tabiiy hodisalar qaytarilishining ortishiga hamda 
iqlim mintaqalarining qutblarga qarab ko‘chishi va quruqlik yuzasi katta qis- 
mida tuproq namligining kamayishiga olib keladi. Bundan tashqari, yog'inlar 
rejimining hududiy sharoitlari o ‘zgarishi mumkin, ya’ni yog'inlar miq­
dori ko‘payadi, lekin ular tezroq bug‘lanadi va o ‘simliklaming o‘sish davrida 
tuproq qurib qoladi. Ilgari qurg‘oqchilik bo‘lmagan rayonlarda qurg'oqchilik 
paydo bo'lib, toza, musaffo suv zahiralarini kamaytirishi mumkin.
Iqlim va agroiqlim zonalari qutblarga qarab siljishi mumkin.
186

---

M o‘tadil kengliklar (45 dan 60 gacha) hududlarida kutilayotgan siljish 
haroratning har bir daraja ortishiga 200—300 km ni tashkil qilishi mumkin. 
Bunday siljishlar qishloq xo‘jaligi ekinlarini yetishtirishga va qoramol bosh- 
larini parvarishlash sharoitlariga kuchli ta ’sir ko‘rsatadi.
Chegaralovchi omili harorat bo'lgan ekinlar rivojlanishi uchun ko‘proq 
vaqt talab qilinadi. Masalan, Kanada preriyalarida o‘rtacha yillik haroratning 
selsiy bo‘yicha har bir daraja ortishi o ‘sish davrini 10 kunga o ‘zgartirishi 
mumkin.
Yozgi qurg‘oqchilikning ortishi natijasida m o ” tadil kengliklarda 
o ‘simliklarning hosili 1030 % gacha kamayishi mumkin. Haroratning orti­
shi tuproq namligini kamaytiradi. M o‘tadil kengliklarda yillik haroratning 1 
°C ga ortishi natijasida bug'lanish sur’atlari taxminan 5 % ga ko‘payadi va 
balki AQShning Buyuk tekisliklari kabi bugungi kunda bug‘doy yetishtiruv- 
chi rayonlar qurg'oqchilik va jazirama to ‘lqinlarni ko'proq boshidan kechira- 
digan bo‘lib qoladi. Masalan, 1988-yilgi uzoq qurg'oqchilik vaqtida AQSh- 
da makkajo‘xori hosili 40 % ga qisqardi.