Shvan (1 8 3 9 ),
Shleyden (1 9 4 0 ) larn in g xizm ati
k a tta b o la d i. U la r h u jay ra nazariyasiga asos soldilar. S h u n d a y qilib XV1I1
asrn in g b irin ch i y a rm id a ta b ia tsh u n o slik n in g turli so h alarid a to 'p la n g a n
d a lilla r organik o lam q o tib q o lm ag an lig in i, u o ‘zgarib tu rish in i k o ‘rsatdi.
E n d i ta b ia tsh u n o slik fani o ld id a tu rg an asosiy vazifa u n in g tu rli so h alarid a
yig'ilgan d alillarn i, fikr-m ulohaz& Iarni to 'p la s h , xulosalash va u lar zam i-
n id a o rg an ik o lam evolyutsiyasi haqida yaxlit n azariy a ishlab chiqish edi.
A n a sh u n d ay ulkan vazifalarni bajargan o d a m — bu h ad d a n tash q ari sin ch -
kov va k eng m a n tiq q a e g a b o 'lg a n zu k k o shaxs C h .D a rv in b o 'lib chiqdi.
C h .D arvin 1 8 3 6 -y ild a b irin c h i d u n y o sa fa rid a n q a y tg a c h , to 'p la g a n
m a ’lu m o tla rin i u m u m la sh tirib , 1859 - yilda “T u rla m in g p a y d o b o 'lis h i”
degan m a sh h u r asarini c h o p ettirdi. U b u n d a n tash q ari yana b ir q a n c h a
asa rla r c h o p ettird i. A n a sh u la r ju m lasig a "X o n ak ilash tirilg an h a y v o n ” ,
‘‘M a d a n iy o 'sim lik la rn in g o ‘z g aru v ch an lig i’' (1869), “ O d a m n in g paydo
b o 'lis h i va jin siy ta n la s h ” (1871), “ O 'sim lik lar o la m id a c h e td a n va o 'z -
o 'z id a n c h a n g la n ish n in g t a ’siri“ (1.876) kabi asarlar kiradi.
C h .D a rv in ev o ly u tsiy an in g m o h iy atin i yoki b o sh q a c h a qilib ay tg an d a,
evolyutsiyaga olib keluvchi o m illarn in g n azariy negizini asoslab beradi.
1 865-yilda
G .M endel irsiyat qo n u n larin i asoslab bergan b o 'lsa -d a , bu q o n u n
to 1900-yilgacha o 'z isbotini to p m a g a n edi. G e n e tik a n in g keyingi ta ra q q i-
yoti D e -F riz to m o n id a n yozilgan (1901 — 1903) “ M e n d elizm va m utatsiya
nazariy asi” d eg an asarid a o 'z aksini to p d i. Bu asard a D e -F riz irsiyatning
x ro m o so m a nazariyasiga asos soladi. Bu nazariya keyinchalik G . M organ va
u n ing shogirdlari to m o n id a n to 'la - to 'k is rivojlantirildi.
B irin c h i b o 'lib g e n , g e n o tip va f e n o tip d e g a n tu s h u n c h a la r g a
V .Io g an sen “ T o za lin iy alar" (1903) degan asarida asos soldi. K eyinchalik
o 'tk a z ilg a n tajrib a lard a a n iq la n ish ic h a (1 9 4 4 ), irsiy belgilarni tashuvchi
g e n la r D N K m o le k u la larid a ekanligi m a ’lum b o 'la d i. D N K kodini (ti-
zim in i) 1953-yii