I. H. Hamdamov, S. A. Abilova hozirgi zamon tabiiy fanlar konsepsiyasi

Qushlar sinfi — Aves. 
Ular uchishga moslashgan umurtqali hayvonlar 
guruhiga mansub bo'lib, 9000 mingga yaqin turi mavjud. Yer yuzining 
barcha qismlarida uchrab, eng ko'p turiari tropik iqlim sharoitida yashaydi. 
Ikkita orqa oyoqlari harakatda bo'lsalar, oldingi oyoqlari qanotga aylanib 
3 ta barmoq qoldiqlariga ega. Tanasi kompakt tuzilgan bo'lib, qanot muskul- 
larini biriktirib tuigan ko'krak qismi katta bo'ladi. Bosh va' skelet suyaklari
94

---

havo bilan to ‘lgan, dum suyagi kalta bo‘ladi. Ko‘krak qafasining skeleti kuchli 
rivojlangan. Bosh suyaklari birlashgan, bo‘yin umurtqasi juda harakatchan, 
bel, dumg‘aza va dum umurtqa suyaklari ham birlashgan bo‘ladi. Tanasi 
bezli tuklari bo‘lgan yupqa teri bilan qoplangan. Terisidan tana patlari, 
shoxsimon tangachalar, oyoq barmoqlaridagi timoqlar hosil bo‘lib turadi.
Ko‘krak, bo‘yin va oyoq muskullari kuchli rivojlangan. Ularda ovqat 
hazm qilishda qatnashadigan tishlari b o ‘lmaydi. Biroq kengaygan 
qizilo‘ngachi (buqoqlari) b o ‘lib, u yordamida ovqat yumshatiladi. Ikki 
palladan iborat jigari, yaxshi rivojlangan o ‘t xaltasi bo ‘ladi.
0 ‘pkasi bilan nafas oladi. Qushlar uchun qush nafas olish xususiyati 
mavjud, ya’ni uchgan vaqtida qanotlarini yoygan paytlarida havo o ‘pka 
orqali o ‘tadi. Bu esa uchish paytida gazlarning intensiv almashinishini 
ta’minlaydi.
Qushlarda ikkita qon aylanish doirasi mavjud bo £lib, yurak to ‘liq o ‘ng 
venoz va chap arterial qismlarga bo'Iingan. Arterial va venoz qonlar 
qo'shilmaydi. Tana harorati doimiy b o ‘lib, 42—45 °C atrofida bo‘ladi.
Ayirish sistemasi ikkita buyrak, ikki siydik yo‘llaridan tashkil topgan 
bo ‘lib, ular kloakaga ochiladi, qovug‘i bo'lmaydi.
Nerv sistemasi yaxshi rivojlangan bo‘lib, bosh miya qismi yaxshi taraqqiy 
etgan. Bosh miyada nisbatan katta bosh miya yarim shari sezgi qismi bo ‘lib, 
miyacha ham yaxshi rivojlangan, 12 juft bosh miya nervlari ham mavjud.
Q ushlar ayrim jinsli hayvonlar guruhiga kirib dem orfizm yaxshi 
rivojlangan. Qushlarning xalq xo‘jaligidagi ahamiyati beqiyos b o ‘lib, 
ulardan go‘sht, tuxum, pux oladilar.
Ba’zi bir Markaziy Osiyodagi qushlar kana tifi kasalligini tarqatuvchi 
viruslarning manbayi ham hisoblanadi.
Qushlarning avlodlari qadimiy chopib yuruvchi, sudralib yuruvchilar 
hisoblanadi.