I. H. Hamdamov, S. A. Abilova hozirgi zamon tabiiy fanlar konsepsiyasi

Yumaloq og'izlilar — Cyclostomota. 
Dengiz va chuchuk suvlarda tar- 
qalgan oddiy (primitiv) hayvonlar bo'lib, ularga 40 dan ortiq hayvon 
turi kiradi.Bu sinfning tipikvakili bo'lib daryo minogasi (Lampetrafluria- 
tilis) hisoblanadi. Oziq-ovqatda foydalaniladi.
T og‘ayli baliqlar — Chonrichthyes. 
Ular asosan dengiz va okeanlarda 
yashab, 730 ga yaqin turi mavjud. Bu sinfning eng ko'p tarqalgan vakil- 
lariga akulalar va skatlar kiradi, ularning o'lcham i bir necha sm dan 
tortib bir necha metrgacha borishi mumkin. Ularga xos xususiyatlardan 
biri skelet o'm iga tog'aylari bo'ladi ham da terisi tishsimon tangachalar 
bilan qoplangan. Bir juft suzgich qanotlari, emal bilan qoplangan tishlari 
va 5—7 juft tashqi jabra yopiqlari bo'ladi. Teri suyaklari va suzgich pufak- 
chalari bo'lmaydi. Ularning tuxum qo'yib ko'payadigan va tirik tug'uvchi 
vakillari ham uchraydi. U lardan ov qilishda foydalaniladi, biroq b a’zi bir 
vakillari zaharli ham bo'ladi.
Suyakli baliqlar sinfi — Osteichthyes. 
Bu baliqlar chuchuk va okean 
suvlarida yashab, 1500 ga yaqin turni o'z ichiga oladi. Tog'ay baliqlardan 
farq qilib ularda suyak skeleti, bosh skeleti suyak tangachalar qoplami, 
suzgich pufakchalari (yoki o'pkalari) bo'ladi.
Tanasi bosh, gavda va dum qismlariga ajralgan. Tashqi tom onidan teri 
bilan qoplangan.M uskullar sistemasi qismlaiga ajralgan bo'lib, jag'larini, 
ko'zlarini va boshqa organlarini harakatga keltiruvchi muskullari bo'ladi.
Ovqat hazm qilish sistemasi og'iz teshigi, og'iz bo'shlig'i, qizilo'ngach, 
m e’da ichaklardan tashkil topgan bo'lib, ular anal teshigi bilan tugaydi.
O 't xaltasi, jigar va oshqozon osti bezlari ham bo'ladi. Nafas olish 
jabra apparati yordamida bo'ladi.
Q on-tom ir sistemasi ularda bitta qon aylanish doirali bo'lib, tanasi­
ning oldingi qismida 2 kamerali yuragi joylashadi (bitta qorincha va 
bo'lm acha). Ajratish organi birlamchi buyrakdan tuzilgan.
Ularda ancha takomillashgan nerv sistemasi bo'lib, bosh miyadan 
10 ta juft nerv tolalari orqa va qorin tomoni bo'ylab tanaga tarqalgan. 
Suyakli baliqlar ayrim jinsli bo'lib, ularning otalanishi tashqi bo'ladi. U lar
92

---

ulkan xo‘jalik ahamiyatiga ega bo ‘lib, inson uchun oziq-ovqat manbayi 
hisoblanadi. Ulardan chorva mollari uchun yem-xashak olish mumkin. 
Ularning b a’zi bir turlaridan dorivor m odda olinsa (baliq yog‘ini), b a ’zi 
bir turlari esa inson uchun zaharli hisoblanadi.