I. H. Hamdamov, S. A. Abilova hozirgi zamon tabiiy fanlar konsepsiyasi

Yumshoq tanlilar yoki mollyuskalar tipi — Molluska. 
Yumshoq tanlilar 
turlarining ko‘pligi jihatdan bo‘g‘imoyoqlilardan keyin ikkinchi o‘rinda tu- 
rib, 80 000 ga yaqin tumi o‘z ichiga oladi. Ularning ko‘pchiligi chuchuk va 
sho'rlangan suvlarda yashaydi. Moluskalar nihoyatda polimorf tuzilishga ega. 
Yetilgan molluskalar tanasining o‘lchami 1 mm dan 17 m.gacha borishi 
mumkin. Ularning tanasi segmentlashgan, oyoqlari bo‘lmaydi va tashqi 
tomondan chanoq bilan qoplangan . Ularda ham organlar sistemasi bo‘lib, 
ovqat hazm qili&h sistemasi bukilgan naychasidan iborat. Nafas olish sistema­
si teri osti jabralaridan tuzilgan. Qon aylanish sistemasi ochiq, yuragi qorincha- 
va bitta yoki 2 ta bo‘lmachadan tashkil topgan. Qon tarkibida gemotsianin, 
ba’zan gemoglabin bo'ladi. Nerv sistemasi 5 juft gangliydan tuzilgan.
Ko'pchilik molluskalar ayrim jinsli bo'lib, tuxum qo'yib ko'payadi. U lar 
orasida germofraditlari ham bor.
Bu tip 5 ta sinfga bo'linadi. Molluskalaming turiari (ustritsalar, midiy- 
lar, osminoglar va boshqalar) ni oziq-ovqatda ishlatish mumkin.
Ignatanlilar tipi — Echinodermata. 
Ignatanlilarga 6000 tur kiradi. Ular 
dengiz va okeanlarda yashaydi. Ularning ko'p tarqalgan vakillariga dengiz 
tipratikanlari, dengiz yulduzlari va goloturiyalar kiradi.Ignatanlilar tana­
si radial simmetriyalar tuzilishiga ega bo'lib, uch qavatdan tuzilgan. Em- 
brionning rivojlanish davrida ularda ikkilamchi og'izning hosil bo'lishi 
kuzatilib, shu sababli ular ikkilamchi og'izlilar ham deb ataladi.
Ignatanlilaming teri qavati biriktiruvchi to'qim a va epidermiss qavatidan, 
skeleti ohak plastinkasidan tashkil topgan. Ovqat hazm qilish sistemasi 
ichak naychasidan tuzilgan. Ichakdagi ovqat fermentlar ta’sirida hazm bo'ladi. 
Nafas olishi teri jabralari yordamida bo'ladi. Ochiq dengiz suvi ular uchun 
“q o n ” vazifasini o'taydi. Ana shu suv yordamida oziq m oddalar ular 
tanasining barcha qismiga yo'naltiriladi. Nerv sistemasi juda sodda tu ­
zilgan bo'lib, ularda gangliylar bo'lmaydi. Rivojlanishi metamorfoz yo'li 
bilan bo'ladi. Ignatanlilar boshqa umurtqasiz hayvonlardan farq qilib, ik­
kilamchi og'izlilar hisoblanadi. Chunki ularning birlamchi og'izlari gastrul- 
yatsiya davrida anal teshigiga aylanib ketadi va yangi ikkinchi og'zi qorin 
tom onida paydo bo'ladi.
Ularning b a ’zi bir oziq-ovqatga ishlatiladigan vakillarini (trepangitlar, 
midiylar) e ’tiborga olmaganda amaliy ahamiyati deyarli yo'q.