I-bob. Statistik ma’lumotlarni to’plash nazariyasi va amaliyoti uslubiy ko‘rsatmalar va namunaviy masalalarni echish

Statistik jamlash deganda statistik kuzatuv ma’lumotlarini ma’lumotlarini statistik kuzatuvda ko‘zlangan maqsad va vazifalardan kelib chiqqan holda qayta ishlashga aytiladi.

Statistik jamlash quyidagi bosqichlarni o‘z ichiga oladi:

1. 
   Statistik kuzatuv ma’lumotlarini qayta ishlash rejasi va dasturi tuziladi;
   
2. 
   O‘rganilayotgan to‘plam birliklari dasturda ko‘zda tutilgan belgi bo‘yicha guruhlarga ajratiladi;
   
3. 
   Har bir guruh va umumiy to‘plam bo‘yicha ma’lumotlar jamlanadi;
   
4. 
   Natijalar statistik jadvallarga joylashtiriladi va grafiklarda tasvirlanadi.
   

Statistik kuzatuv ma’lumotlarini qayta ishlash va tahlil qilishning keng tarqalgan metodlaridan biri guruhlashdir. Statistik guruhlash deb o‘rganilayotgan to‘plam birliklarining eng muhim belgilari bo‘yicha bir hil guruhlarga ajratib o‘rganishga aytiladi.

Guruhlashni amalga oshirish uchun dastlab guruhlash belgisini aniqlab olamiz. Guruhlash belgisi tanlangandan keyin, to‘plam birliklari guruhlarga ajratiladi. Statistik kuzatuvda ko‘zlangan maqsad va vazifalardan kelib chiqqan holda guruhlar soni aniqlanadi.

Agarda guruhlar soni aniq bo‘lmasa, ularning optimal sonini Sterjess formulasi bilan aniqlanadi:


bu erda: N-to‘plam birliklari soni, n-guruhlar soni.

Sterjess formulasiga asosan, to‘plam birliklarining soni 25 tadan 44 tagacha bo‘lganda guruhlar soni 5 ta olinishi tavsiya qilinadi

Guruhlar soni aniqlangandan keyingi masala, guruhlar oralig‘ini aniqlashdir. Oraliq deb, guruhlashtirilayotgan belgining eng maksimal va eng minimal birliklari farqi tushuniladi.

Guruh oralig‘i o‘rganilayotgan belgi birliklarining taqsimlanish xarakteriga qarab teng va teng bo‘lmagan, ochiq va yopiq ko‘rinishlarda bo‘ladi.

Agar belgining maksimal va minimal birliklari farqi barcha guruhlar uchun bir hil bo‘lsa, bunday oraliq teng oaliq deyiladi. Bunda har bir guruh oraliq kattaligi quyidagicha aniqlanadi:

bu erda: _{ }

_{ }

Aytaylik kroxona ishchilari maoshining eng yuqori qiymati 1750 ming so‘m, eng kichik qiymati 850 ming so‘m iborat bo‘lsa va 3 ta guruhga ajratish zarur bo‘lsa, u holda har bir guruh oraliq kattaligi 300 ming so‘mga teng bo‘ladi.

Guruhlashtirilayotgan belgining eng minimal qiymatiga 300 ming so‘mni qo‘shsak birinchi guruhning yuqori chegarasi kelib chiqadi: 850+300=1150 ming so‘m. Demak birinchi guruhga 850-1150 so‘mgacha maosh oluvchi ishchilar kiradi. Birinchi guruhnining yuqori chegarasi qiymatiga oraliq kattaligi 300 ming so‘mni qo‘shsak ikkinchi guruhning yuqori chegarasi kelib chiqadi: 1150+300=1450 ming so‘m. Ikkinchi guruhga 1150-1450 ming so‘mgacha maosh oluvchi ishchilar kiradi. SHuningdek uchinchi guruhga: 1450+300=1750 ming so‘m, ya’ni 1450-1750 ming so‘mgacha maosh oluvchi i shchilar kiradi.

Bunday oraliqlar odatda to‘plam belgilari o‘rtasidagi farq uncha katta bo‘lmagan holatlarda qo‘llaniladi.

Teng bo‘lmagan oraliq deb guruhdan guruhga o‘zgarib boruvchi oraliq tushuniladi. Bunday oraliqlar odatda to‘plam birliklari judda katta tarqoqlikda ega bo‘lgan holda qo‘llaniladi.

Teng va teng bo‘lmagan oraliq ochiq va yopiq ko‘rinishda bo‘lishi mumkin. Agar “dan-gacha” aniqlikda berilgan bo‘lsa, u holda oraliq yopiq ko‘rinishda(1.1-jadval,1-hol). Agar oraliq” gacha” so‘zi bilan boshlanib “undan yuqori” so‘zi bilan tugasa, uholda oraliq ochiq ko‘rinishda bo‘ladi(1-jadval,2-hol).