I bob. O’zgaruvchan tok zanjirlari 1 asosiy ta’riflar

79- rasm. Uch fazali generatorning tuzilish sxemasi


80-rasm. Uchfazalisistemaeyukoniyqiymatlariningegrichiziqlariegri chiziqlari



Agar generator 79-rasmda kursatilganidek, ikki qutbli bo’lsa, u holda faza chulg’amlari g’altaklarining o’qlari biri ikkinchisiga nisbatan stator aylanasining uchdan bir qismiga siljigan bo’ladi.Rotor aylanganda uning doimiy magnit maydoni chulg’amlar simlarini turli vaqtda kesib o’tadi. Rotor qutbining o’rtasi chulg’am A yonidan o’tganda shu chulg’amning eyuk maksimal qiymatiga yetadi. Keyingi chulg’am V dagi eyuk maksimumga keyinroq, rotor 1/3 aylanishga aylanganda keyin yetadi.Ikki qutbli generatorda 1/3 aylanishga induksiyalangan eyukning 1/3 davri muvofiq keladi. Demak, chulg’am V dagi eyuk faza jihatdan chulg’am A dagi eyuk dan 1/3 davr orqali qoladi. O’z navbatida chulg’am C dagi eyuk dan 1/3 davrga va chulg’am A dagi eyuk dan 2/3 davrga orqada qoladi. Generator tuzilishining bunday sistemasida bu eyuk larning maksimal qiymatlari bir xil bo’ladi.Generatorning konstruksiyasi ularning sinusoidalligini ta’minlashi lozim. Eyuk lar oniy qiymatlarining tenglamasi quyidagicha bo’ladi.




eyuk oniy qiymatlari egri chiziqlari 80rasmda ko’rsatilgan, 81-rasmda esa ularning ta’sir etuvchi qiymatlari E_f= uchunvektordiagrammalariberilgan.

Bu vektorlarning yig’indisi yopiq uchburchak hosil qiladi: E_A+E_B+E_C=0 bu eyuklarning uch fazali simmetrik sistemadir. Eyuk oniy qiymatlarining algebrik yig’indisi e_A+e_B+e_C=0, buni shu qiymatlarining vaqtning sinusoidal funksialari sifatidagi ifodasini qo’yish yo’li bilan oson tekshirib ko’rish mumkin.

Uch fazali sistema eyuk ifodalari kompleks shaklda quyidagicha bo’ladi:
Uchfazalidvigatellarningaylanishyo’nalishisistemafazalariningketmaketligigabog’liq, shusababliuchfazaliqurilmalardabuizchillikfazalarketmaketliginikursatuvchimaxsusmoslamalaryordamidatekshiriladivatasqsimlashqurilmalarydashinalarniturliranggabuyashbilankursatiladi; quyidagiranglar qabulqilingan: Afa­za— sariq, Vfaza — yashilvaSfaza — qizil; yergaulanmaganneytral — oq, yer­gaulanganneytral — qora. Generator chulg’amlarining qismlari shunday farqlanadi: boshlangichi A, V, S, oxiri X, Y, Z.

Uch fazali zanjirlarda generatorlar, transformatorlar va iste’molchilar chulg’amlari ikkita usulda — yulduz va uchburchak usulida ulanadi.

FAZALARNI YULDUZ USULIDA ULASH

Generatorlar fazalarining chulg’amlarini uchta elektr energiyasi iste’mol chilariga oltitasimorqali ulash (82 rasm, s) va shu yo’l bilan uchta mustaqil faza zanjirlarini hosilqilish mumkin edi. Amalda bunday ulash kamdankam hollardagina qo’llaniladi, lekin zanjirlarni uch fazali sistemaga birlashtirishda vujudga keladigan sharoitlarni shunday sxema yordamida yaqqol kursatish mumkin. Bir fazali o’zgaruvchan tok zanjirlarida bo’lgani singari sxemadag i strelkalar faza eyuklarning va ular hosilqiladigan toklarning musbat yo’nalishini kursatadi. Generator faza chulg’amlari qismalarining belgilanishi ham musbat yo’nalishni aniqlab beradi. Chul g’amlar ichida eyuk va toklar «oxiridan» (X, U, Z) «boshlanishiga» (A, V, S) tomon yo’nalgan bo’ladi. Tashqi zanjirda tok­lar generatorlar faza chulg’amlarining boshidan iste’molchilarga tomon yo’nalgan bo’ladi.

Yulduz usulida ulash uchun (shartli belgisi U) X, Y, Z sistemalar (generator fazalari chulg’amlarining «oxiri») bitta umumiy nuqta N ga biriktiriladi.Tegishlicha p nuqtada iste’molchi faza zanjirlarining uchta uchiham birlashtiriladi (82rasm, b).Generator bilan iste’molchining neytral nuqtalari orasida uch fazali sistemaning umumiyq neytral simi (neytral) o’tkazilgan, bu sistema uchta teskari (qaytadigan) simlarni biriktirish yo’li bilan hosilqilingan.

A gar bittasidan boshqa barcha faza eyuk larni navbatmanavbat nolga teng deb faraz qilsak (masalan, sistemada bitta eyuk e_a bulganida birlashtirilgan sistemadagi tok konturi I_Ani kuzatsak), u holda