I bob. O’zgaruvchan tok zanjirlari 1 asosiy ta’riflar

UiIUi j wjw₂« IjIZj.

Lekin chulg’amning umumiy qismiw₂ da bir vaqtning o’zida1_gvaI₂ toklar bo’ladi. Chulg’amning shu qismidagi nati javiy tok bu toklarning geometrik yig’indisiga teng; bu toklar faza ji zqatdan birbiriga deyarli qaramaqarshibo’lgani uchun magnitlovchi tokning ta’ sirinya e’tiborga olmaganda chulg’amning w₂qismida tok I₂ — I_g ga teng, deb zqi sonblaщ mumkin.

Agar transformasiyalaщ koeffisiyen­ta n_I2= o)jIa'₂ bir dan ozgina fars sil sa, u holda 1_g va I₂ toklar birbiri dan kam fars qiladi, ularning ayirmasi I₂ — 1_g esa ularning har biriga nisbatan juda kichik kattalikka ega bo’ladi. Bu zfl odatdagi transformatorning ikkitachulg’ami urnida ishlatiladigan chulg’am­ning bir qismini uramlar soni zaruriy misdorda, lekin ancha ingichka simdan tayyorlashga _Imkon beradi, shu sababli avtotransformator chulg’ami ancha arzonga tushadi. Shu bilan birga uni joylash tirish uchun kam joy talab qilinadi va shunday qilib, avtotransformator uza gining havo oralirini kichraytirish, bi nobarin, uzakning ulchamlarini kichray tiriщ mumkin.

Transformasiyalaщ koeffisiyenta kat talashishi bilan avtotransformatorning afzalliklari kamayadi. Shu bilan birga transformasiyalaщ koeffisiyentini kat talashtirishda avtotransformatorning prinsipial kamchiligini — yuqoriva past kuchlanish zanjirlarining elektr jizqatdan ulanganligini e’tiborga olish lozim. Yuqoriva past kuchlanishlar bir xil tartibli bo’lganda zanjirlarning

	а
	\^Ui Hi
О с	^1 A I Ь

109-раем, а — пасайтир увчи, б — кучайтирувчи автотрансформаторнинг уланиш схемаси




elektr ulanishi tussinlikka uchramay di. Lekin avtotransformatorni, masa­lan, 6000 V li yuqori kuchlanish tar moridan 220 V li tassimlash tarmorini ta’minlash uchun ishlatib bo’lmaydi; chunki bunda tassimlash tarmorinpng izolyasiyasini 6000 V ga hisonblash za rurligidan va, demak, u ancha simmatga t ushishidan tashsari tassimlash tarmo ridan foydalanadigan barcha kishilar qayoti uchun xavfli bo’ladi. Shu tufayll avtotransformatorlar kuchlanish uzga rishlari katta bo’lmaydigan hollarda gina: yuqori kuchlanishlar — ko’pi bilan

— 2 karra, past kuchlanishlarda — ko’pi bilan 3 karra uzgaradigan hollar dagina ishlatiladi.

Uch fazali avtotransformatorlarning chulg’am lari neytral nuqtasi chisarilgan (110rasm) yoki nuqtasiz yulduz usulida ulanadi.Dar xil laboratoriya ishlari uchun LATRlar (rostlanadigan labora­toriya avtotransformatorlari) keng ku lamda ishlatiladi.Ularda anuqtaning (109rasmga s.) chulg’amga nisbatan qola tini o’zgartrishyo’li bilan ikkilamchi kuchlanish rostlanadi.

Tegishli laboratoriya avtotransfor matorlarida (LATR) suzraluvchi richagli kontakt ikkinchi zanjir qismlaridan
biri bulkb xizmat qiladi (111rasm). Bu kongaktning chutkasi chulg’amning birik k_Ima uramini sisqa tutashtirishi tufay­li qisqa tutashuv toklarining ko’payib ketishining oldini olnsh uchun uning qarshiliki katta bo’lishi kerak.Odatda bu chutka kumirdan yasaladi.

Kontrol savollar "

Transformator nimava u nanday q_ism. lardan tuzilgan?

Transformatorning tuzilishi qanday elektromagnit zhodisaga asonslangan?

Transformatorning saysi chulg’ami bir­lamchi va saysinisi ikkilamchi chulg’am deyiladi?

Transformatorning transformasiyalaщ koeffisiyentыqanchaga teng?

Birlamchi chulg’am tomoiidan elektr mu vozanat tenglamasi nimadan iborat?

Nagruzkali traisformatorlarda qanday fizik prosesslar sondir bo’ladi?

Nagruzkali transformatorda birlamchi tok qanday kattaliklardan tarkib topadi?

Transformatorda energiya uzatilishida qanday isroflar bo’ladi?

Birlamchi va ikkilamchi kuchlanish x;amda toklar orasidagi taqribiy nisbatlarni aytib bering.

Nominal quvvatlari yig’indisi uch fa­zali transformatorning quvvatiga teng bo’lgan uchta bir fazali transformatorga Karaganda nima uchun bitta uch fazali transformatorga materiallar ancha kam sarflanadi?

K,uvvati bir xil va bir xil kuchlanish­ga muljallangan transformatorga nisbatan avtotransformator gabar_Imining kichikligi nimaqisonbiga bo’ladi?

K,andaysharoitlarda transformator ur niga avtotransformator ishlatgan ma’sul?

1