I bob. O’zgaruvchan tok zanjirlari 1 asosiy ta’riflar

I bob. O’ZGARUVCHAN TOK ZANJIRLARI

1.1 ASOSIY TA’RIFLAR

O’z yo’nalishi va kattaligini davriy ravishda o’zgartirib turadigan tok (yoki kuchlanish) O’zgaruvchan deyiladi, bunda davr orasida uning o’rtacha qiymati nolga teng bo’lishi mumkin (1- rasm). Davr deyiladigan muayyan vaqt oralig’i T dan keyin tokning o’zgarishi takrorlanadi. Davr davomiyligi sekunda o’lchanadi.

Bir sekunddan davrlar soni chastota deyiladi. Demak, chastota ω=1_IM. U gersda (Gs) o’lchanadi, ya’ni o’zgaruvchan tokning davri bir sekundga teng bo’lsa, uning chastotasi bir gers bo’ladi. Elek­tr zanjir qurilmalar kuchlanishining chastotasi standartlashtirilgan. Bu shuning uchun zarurki, o’zgaruvchan tokelektr mashina va apparatlari faqat ular hisonblangan bir xil muayyan chastotada normal ishlaydi.Ko’p mamlakatlarda ko’p sanoat qurilmalarining chastotasi 50 Gs, AQSH da—60 Gs.

Sanoatda maxsus maqsadlar uchun turli xil chastotali; tez yurar dvigatellarda 400— 2000 Gs, elektr pechlarda 500 Gs — 50 MGs vahokozo chastotali o’zgaruvchan toklardan keng foydalaniladi. Radiotexnikada, televideniyeda (3 • 10¹⁰ Gs gacha) va sanoat elektronikasining ko’p qurilmalarida nisbatan kichik miqdordagi energiyani elektromagnit to’lqinlar to’qimasida simsiz uzatish uchun yuqori chastotali o’zgaruvchan toklar zarur.

Yuqori chastotali qurilmalar uchun chastota o’rnigato’lqin uzunligi tushunchasidan—chastota ω ga teskari proporsional kattalikdan keng foydalaniladi. O’zgaruvchan tokning davriy ravishda tebranishlari elektromagnit maydon hosil qiladi, bu maydon fazoda elektromagnit to’lqinlar holida oxirgi tezlik bilan tarqaladi. To’lqin tebranishi bir xil fazada, ya’ni qiymati va yo’nalishi bir xil bo’ladigan eng yaqin ikki nuqta orasidagi masofa to’lqin uzunligi deyiladi (2-rasm). Demak, to’lqin uzunligi λ ni bir davr mobaynida to’lqin bosib o’tadigan masonfa sifatida aniqlash mumkin: