I боб. Жиноят Кодексининг вазифалари ва принциплари

284-модда. Бўйсунувчининг ўз бошлиғини ёки бошлиқнинг ўзига бўйсунувчини ҳақорат қилиши
Бўйсунувчининг ўз бошлиғини, шунингдек, бошлиқнинг ўзига бўйсунувчини ҳақорат қилиши шундай ҳаракатлар учун интизо­мий жазо қўлланилганидан кейин содир этилган бўлса, -
икки йилгача хизмат бўйича чеклаш ёки уч ойгача қамоқ билан жазоланади.

1. Қонун бўйсунувчининг бошлиқ ёки бошлиқнинг бўйсу­нувчи шаъни ва қадр-қимматини ҳақоратлагани учун жавобгар­лик белгилайди. Жиноят қонуни бошлиқнинг шаъни ва қадр-қимматини бўйсунувчи, шунингдек, бўйсунувчининг шаъни ва қадр-қимматини бошлиқ тажовузидан бир хил ҳимоя қилади, бу эса ҳарбий уставлар талабларига мувофиқдир.

2. Жиноят объекти ўрнатилган бўйсуниш тартиби ва бошлиқ, шунингдек, бўйсунувчининг шаъни ва қадр-қиммати ҳисобла­нади. Жабрланувчи бошлиқ ёки бўйсунувчи бўлиши мумкин.
3. Объектив томондан жиноят бўйсунувчининг айни шундай ҳақорат учун илгари интизомий жазога тортилганидан кейин бўйсунувчининг ўз бошлиғини ёки бошлиқнинг ўзига бўйсунув­чини ҳақорат қилишидан иборат.
Биринчи бор ҳақорат қилган шахс Ўзбекистон Республикаси Қуролли Кучлари интизомий уставига мувофиқ интизомий жазога тортилади. Ҳақорат шахснинг шаъни ва қадр-қимматини беодоб­лик билан камситишда ўз ифодасини топади (ЖК 140-моддаси шарҳига қаранг).
4. Шарҳланаётган моддада кўзда тутилган жиноят ҳарбий му­носабатлар уставларида мустаҳкамланган тартибни бузади, ҳар­бий хизматчининг шаъни ва қадр-қимматини таҳқирлайди. Жи­ноят фақат ҳарбий қисм ҳудудида ва хизмат пайтида эмас, балки мазкур ҳудудлардан ташқарида, ҳарбий хизматчининг қисқа муд­датли таътили, сафари чоғида ва бошқа пайтларда содир этилган бўлиши ҳам мумкин.
5. Агар ҳақорат қилиш ҳарбий хизматчиларнинг шахсий му­носабатлари негизида юз берган бўлиб, улар ўртасидаги тобелик муносабатига дахлдор, жабрланувчининг ҳарбий хизматга доир вазифаларини бажариши билан боғлиқ бўлмаса ёхуд мазкур ва­зифаларни ижро этиш чоғида юз берган бўлмаса, у ҳолда бундай қилмиш ҳарбий жиноят деб топилмайди. Бундай ҳақорат ЖК 140-моддасига мувофиқ квалификация қилиниши лозим.
6. Шаън ва қадр-қимматни таҳқирлаш - жабрланувчи шах­сининг салбий баҳоланиши, атрофдагилар олдида унинг мавқеини ерга уриш, унинг инсоний қадр-қимматини ва ҳарбий унвонини обрўсизлантиришни билдиради. Шаън ва қадр-қимматни таҳқир­лаш содир этилиши усулига кўра оғзаки, ёзма ёхуд турли ҳара­катлар билан ифода этилиши (тупуриш, тарсаки тушуриш, погон ёки, бошқа белгиларни юлиб ташлаш ва ҳоказолар), ёхуд ахлоқнинг уму­мэътироф этилган нормаларига, одоб-ахлоқ, этиканинг элементар талабларига хилоф беадаб ибора ёки хатти-ҳаракатда ифода эти­лиши мумкин.
7. Ҳақорат қилиш бошлиққа нисбатан жисмоний зўрлик иш­латиш, жумладан, уни уриш, унинг баданига ҳар хил даражада шикаст етказиш билан амалга оширилса, бундай ҳолларда айб­дорнинг ҳаракатлари нафақат мазкур модда бўйича, балки жино­ятлар мажмуи тариқасида ЖК 283-моддаси билан ҳам квалифика­ция қилиниши лозим.
Ўз хусусияти ва йўналишига кўра бошлиқнинг бўйсунувчига нисбатан ўз хизмат мавқеидан фойдаланиб, шахснинг шаъни ва қадр-қимматини пастга уриш мақсадида ваколати доирасидан четга чиқадиган жисмоний зўрлик ишлатиш ҳаракатлари ЖК 301-моддасида назарда тутилган ҳарбий мансабдорлик жиноятлари деб топилиши мумкин.
8. Шахсни ҳақорат қилиш реал фактлар ёки ҳолатларга асос­ланган бўлиши мумкин, лекин унинг номаъқул шаклдаги ифода­ланиши шарҳланаётган модданинг таркибий қисми ҳисобланади.
9. Жиноий жавобгарлик келиб чиқишининг муқаррар шарти бўйсунувчининг айни шундай ҳақорат учун илгари интизомий жазога тортилганидир, яъни маъмурий преюдиция тушунчасига тенг бўлган интизомий преюдиция ҳисобланади (Маъмурий пре­юдиция тушунчаси тўғрисида ЖК 177-моддаси шарҳига қаранг).
10. Субъектив томондан жиноят тўғри қасд билан содир эти­лади. Айбдор ҳаракатлари ўз хизмат вазифасини бажариб турган муайян ҳарбий хизматчининг қадр-қиммати ва шаънини таҳқир­лашга қаратилганини англаб етади ва айни вақтда у мазкур қил­мишларни содир этишни истайди. Ҳақоратнинг мотивлари тур­лича бўлиши мумкин ва жиноятни квалификация қилишга таъсир кўрсатмайди.
11. Фақат бўйсунувчи ёхуд хизмати бўйича ёки ҳарбий унво­нига кўра бошлиқ бўлган шахс жиноят субъекти бўлиши мумкин.
12. Бир ҳарбий хизматчининг бошқа ҳарбий хизматчини ҳақо­ратлагани учун жавобгарлик, агар улар ўзаро тобе муносабатда бўлмасалар, ЖК 140-моддасига кўра келиб чиқади.
Бироқ, айни вақтда, жабрланувчига жисмоний шикаст етка­зилган ёки унга нисбатан бошқа турдаги зўрлик ишлатилган ҳол­ларда айбдорнинг қилмиши ЖК 285-моддасида назарда тутилган жиноят таркибини вужудга келтириши ёки шахсга қарши жино­ятларнинг тегишли моддаси бўйича квалификация қилиниши мумкин.