I bob. Huquq normаlаrini shаrhlаshning nаzаriy-huquqiy tаvsifi

Funksional sharhlash-Muayyan holatlarda norma ma’nosini aniqlash uchun faqat uning rasmiy tahlili va normani amalga oshirishning umumiy shartlarini e’tiborga olishning o‘zi kifoya qilmaydi. Ba’zida sharhlovchi norma amalga oshiriladigan shart-sharoitlar va omillarni ham hisobga olishi kerak bo‘ladi. Eng avvalo, bu baho beruvchi deb nomlanadigan atamalar («uzrli sabablar», «jiddiy zarar», «katta ziyon», «eng muhim zarurat»²¹)ga taalluqli. Shuni ham hisobga olish kerakki, yuridik sharhlash ob’ektlari doirasi faqat huquq normalarini sharhlash bilangina cheklanib qolmaydi. Mamlakatimizda xususiy mulk munosabatlari rivojlanayotgan, shartnomalarning ijtimoiy munosabatlarni tartibga solish vositasi sifatidagi ahamiyati ortib borayotan bir sharoitda shartnomalarni sharhlashning o‘rni ham alohida dolzarblik kasb etmoqda. Biroq sud amaliyoti nizolar aynan shartnomalar noto‘g‘ri sharhlanishi oqibatida to‘g‘ri hal qilinmayotganligini ko‘rsatadi. Shu bois shartnomalarni sharhlashda sharhlash sub’ekti va predmeti, mazmunining o‘ziga xosligi, o‘ziga xos prinsiplari va bajaradigan vazifalari bilan belgilanishi inobatga olinishi muhim hisoblanadi. Demak, shu jihati bilan ham shartnomalarni sharhlash normativ hujjatlarni sharhlashdan farq qiladi.

Yuqoridagi barcha fikrlarni umumlashtirib aytadigan bo`lsak, huquq normalarini sharhlash usullari orqali huquq normalariga sharh berish osonlashadi hamda huquq normalari ma`nosini har tomonlama anglash mumkin. Huquq normalarini sharhlash murakkab jarayon bo`lganligi sababli ham sharhlash usullari ko`p. Sharhlovchi subyekt sharhlash usullarini qanchalik yaxshi bilsa, huquq normalarini sharhlash mutanosib ravishda tushunarli bo`ladi. Sharhlash usullari orqali sharhlovchi subyekt huquq normasining asl mazmunini ochib beradi. Huquq normalari sharhlanayotgan paytda qanchalik ko`p sharhlash usullaridan foydalanilsa, ushbu holat sharhlash natijasi asosli va sifatli bo`lishini ta`minlaydi.