I bob arrali jinlash bo‘yicha adabiyotlar tahlili

r
v
– paxta bo‘lakchasining arraga nisbatan nicbiy tezligi, m/s; 

– arra tishining yuqori qismidagi tezligi bilan nisbiy tezlik o‘rtasidagi 
hosil bo‘lgan burchak, grad; 

– tola bilan tolaning ishqalanish burchagi 
 
2.5-rasm. Arra tishlarini ilish qobiliyatini aniqlash sxemasi. 
t
– arra tishlari orasidagi masofa; 

– tekshirilayotgan tishning cho‘qqisidan 
o‘tadigan radius bilan tolaning siljish tekisligi orasidagi burchak; 

– arra 
tishining old qirrasida tolani ushlanib turish burchagi; 

– tish oldi qirrasining 
qiyalik burchagi. 
V
r
 
-V 
B 
A 
C 
V 
h 
V
в
 
D 
τ 
β 
α 
γ 
φ 
V
в
 
V
в
 
V
в
 
-V 
В 
С 
h
 
A 
D 
C
1
 
x 
t 
φ
ψ
γ
V
r
y 
γ
1
 
β
V
в
β
1

---

33 
Ma‘lumki, jinlash jarayonida 25 % tola va tolasidan ajralgan chigitlar 
xom-ashyo valigida ko‘p turib qolishi sababli mexanik shikastlanadi. Tolasi 
ajralgan chigitlar xom ashyo valigining markaziy qismiga yig‘ila boshlaydi. 
Natijada xom ashyo valigining zichligi ortib, chigit va tolaning shikastlanishi 
ko‘payishiga olib keladi. Mana shu muammoni xal qilishga yordam beradigan 
yangi ishchi kameraga tezlatgich jin mashinasiga o‘rnatilib dastlabki sinovlar 
o‘tkazildi. 
Jinlash jarayonining samarali bo‘lishini belgilaydigan elementlardan biri 
chigitlarning ishchi kameradan chiqib ketishi hisoblanadi. Chigitlardan tolalarni 
to‘la ajratib olish paxta bo‘lakchasini arrali silindr tishlari bilan bir necha 
marotaba uchrashgandan keyin sodir bo‘ladi. Mana shu jarayon ma‘lum bir 
vaqtni talab etadi. Mana shu vaqtni kamaytirish uchun arra tishlari paxta 
bo‘laklari bilan uchrashganda ilashtiriladigan tolalar miqdorini oshirish yoki 
tolasi bor chigitlarning arra tishlari bilan uchrashishini tezlashtirishdan iborat. 
Arrali jinning ishchi kamerasida hosil bo‘lgan xom ashyo valigining 50 foizini 
tolalardan ajralgan chigitlar tashkil qiladi. Shuning uchun ishchi kamerada mana 
shu toladan ajralgan chigitlarni tezroq chiqarib yuborilsa, unda tola ajratgichning 
ish unumdorligi oshadi. O‘tkazilgan tadqiqotlar chigitning ishchi kamerasida 
bo‘lish vaqtini jin ish unumdorligi va xom ashyo valigining aylanishiga bog‘liq 
ekanligini aniqlangan (2.5-rasm.).
Xom ashyo valiginig zichligi ortib borgan sari jinning ish samaradorligi 
pasayib ketishiga va ayrim hollarda bu jarayonning to‘xtab qolishiga ham sabab 
bo‘ladi. Shu muammoni o‘rgangan holda biz arrali jinning ishchi kamerasida 
bo‘layotgan jarayonlarni o‘rganib chiqdik. Jinlаsh jаrаyonining sаmаrаli 
bo‘lishini belgilаydigаn elementlаrdаn biri chigitlаrning ishchi kаmerаdаn 
chiqib ketishi hisoblаnаdi. Chigitlаrdаn tolаlаrni to‘lа аjrаtib olish pаxtа 
bo‘lаkchаsini аrrаli silindr tishlаri bilаn bir nechа mаrotаbа uchrаshgаndаn 
keyin sodir bo‘lаdi. Paxta tolasining jahon bozoridagi raqobatdoshligi asosan 
tashqi ko‘rinishi tola uzunligi, hamda tarkibidagi ifloslik va nuqsonlar miqdoriga 
qarab belgilanadi. PTK da chigitli paxtalar qurutib tozalangandan so‘ng paxta 

---

34 
tarkibidan tolasini ajratish uchun separator orqali jinlash jarayoniga yetib keladi. 
Bu bo‘limda bir qatorli 2 ta 5ДП-130 rusumli tolalarni ajratish mashinasi 
faoliyat yuritadi. Kelayotgan paxtalar ta‘minlagich orqali asosan jinning ishchi 
kamarasida 
tolasidan 
ajratiladi. 
Paxtalardan 
tolani 
arralar 
ilib 
kolosniklarorasidan olib o‘tadi. Ishchi kamеra o'z navbatida cho'yandan 
ishlangan kolosniklardan, pеshtoq brusdan, oldingi fartukdan, pastki fartukdan 
hamda chigit tarog'idan iboratdir. Bu qismlarning har biri mashinaning ish 
unumdorligiga hamda mahsulot sifatiga uzviy bo‘g‘liqdir. Undan tashqari 
kolosniklarning tuzilishi va uning arralar bilan ishqalanib yemirilishi tolaning 
sifatiga katta ta'sir ko‘rsatishi ma‘lum bo‘ldi. Ma‘lumki, ishchi kamerada 
xomashyo valigining zichligi ortishi hisobiga, arrali silindrni aylanishi 
sekinlashadi va zichligi 
3
kg/
650
550